Varliq dergisi Varliq Dergisi
Özet
Meşrutiyet Dönemi Türkçe Basın-Yayına Bir Bakış (1)
M. Rıza HEYET
İran’ın aksine meşrutiyet devrimi gibi devrimlerin gerçekleştiği çoğu ülke, nihayeten cumhuriyet veya demokrasiye dayalı bir siyasî düzene kavuşmuşlar. Fakat İran Meşrutiyet Dervrimi, tam tespit edilmeyen nedenlerden dolayı gerilemeye uğramış ve etkisi hala devam eden diktatörlük ve ırkçılığa dayalı bir rejimle sonuçlanmıştır. Bu değişim veya gerileme yalnız şahlık rejiminin yeniden kurulmasıyla sınırlı değildi. En önemli değişim “memâlik-i mahrûae”nin, yani klasik federal yapının “tek dil, tek millet” politikası yürüten merkeziyetçi bir sisteme dönüşmesiydi. Oysaki bu politika İran’ın etnik ve dilsel yapısına tamemen aykırıydı. Fakat hep merak edilen sorulardan biri, Meşrutiyet dönemi Türk aydınlarının bu önemli değişim karşısındaki olumlu veya olumsuz tepkisi olmuştur. Bu sorunun yanıtının bir kısmını bulmak amacıyla bu makalede Meşrutiyet dönemi Türkçe basın-yayının içerik ve dilsel açıdan incelenmesi yapılmıştır.
Anahtar sözcükler: Türkçe Basın, Türkçe Yayın, Meşrutiyet, İran, Azerbaycan.
چکیده
نگاهی به مطبوعات و نشریات ترکی در دوره مشروطیت (1)
محمدرضا هیئت
بر خلاف ایران، در اکثر کشورها انقلاب‌هایی مانند انقلاب مشروطه نهایتاً منجر به تأسیس جمهوریت و یا نظامی مبتنی بر دموکراسی گردیده است. اما انقلاب مشروطه ایران بنابه دلایلی که هنوز کاملاً مشخص نیست، دچار عقبگرد شده و به نظامی دیکتاتور و مبتنی بر نژادپرستی منتهی گردید که آثار آن همچنان باقی است. این تغییر و یا عقبگرد تنها محدود به تأسیس مجدد نظام شاهنشاهی نبود، بلکه تغییر اصلی زمانی رخ داد که ممالک محروسه، یعنی سیستم فدرال سنتی تبدیل به سیستمی مرکزگرا با سیاست “زبان واحد و ملت واحد” شد. سیاستی که با ساختار قومی و زبانی ایران منافات داشت. اما یکی از مواردی که همواره به عنوان سؤال مطرح بوده این است که روشنفکران ترک دوره مشروطیت در همراهی و یا مقاومت در برابر این تغییر بزرگ چه نقشی ایفا کرده‌اند. برای یافتن بخشی از پاسخ این سؤال، مطبوعات و نشریات ترکی دوران مشروطیت از نطر محتوایی و زبانی مورد بررسی قرار گرفته و بطور مختصر در این مقاله منعکس شده است.
کلیدواژه‌ها: مطبوعات ترکی، نشریات ترکی، مشروطیت، ایران، آذربایجان
قایناقلار:
آخوندوف، ناظم (1979). آذربایجان طنز روزنامه‌لری، انتشارات فرزانه، تهران.
رسولزاده، محمدامین (1993). ایران تورکلری، به اهتمام یاووز آق‌پینار، عرفان م. ییلدیریم، صلاح‌الدین چاغین، نشر تورک دونیاسی آراشتیرمالاری وقفی، استانبول.
روزنامه انجمن (1906). تمامی شماره‌ها.
روزنامه آذربایجان (1906). شماره‌های مختلف.
مجیدی، س. (1996). دانشنامه مطبوعات آذربایجان، انتشارات مهد آزادی، تبریز.
مصطفی‌یف، ودادی (1998). جنوبی آذربایجان: ملی شعور، چاپخانه مرتضوی، کلن.
ناهیدی آذر، ا. (ب.ت.ن). تاریخچه روزنامه‌های تبریز در صدر مشروطیت، انتشارات تلاش، تبریز.
هاشمی، س. محمد (1999). حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، ج.1، چاپ دوم، انتشارات دادگستر- میزان، تهران.
