Merve ERŞAHİN / Söz Növlərinin Təsnifində İşlədilən Meyarlar

Özet

Sözcük Türlerinin Tasnifinde Kullanılan Ölçütler

Merve ERŞAHİN

Sözcük türleri, geçmişten bugüne kadar pek çok yönden sınıflandırılmıştır. Bu sınıflandırmalar ile sözcükler, geleneksel dil bilgisinde anlamları ve görevlerine göre farklı türlere ayrılmış, zamanla dil bilimcilerin yeni tasnifleri ile genişlemiştir. Bununla birlikte modern dil bilgisinde, sözcük türlerinin sınıflandırılmasında farklı yöntemler ele alınmış ve birçok sınıflandırma yapılmıştır.

Mevcut sınıflandırmalara bakıldığında bunların kendi aralarında benzerlik gösterdikleri gibi ayrılan yanlarının olduğunu da söylemek mümkündür. Ancak sözcüklerin nasıl sınıflandırılması gerektiği konusunda ortak bir görüş bulunmasa da bu sınıflandırmaların yapılmasında tutulan yollar hem geleneksel hem de modern dil bilgisinde ortak noktalarda kesişmektedir. Dolayısıyla yapılmış çeşitli sınıflandırmalarda hangi ölçütlerin kullanıldığı çalışmamızın konusunu oluşturmaktadır. Bu ölçütlerin tespit edilmesi ile geçmişten günümüze bu kadar farklılık arz eden sınıflandırmaların ayrım noktalarına ışık tutulacaktır.

Sözcüklerin sınıflandırılmasında kullanılan ölçütleri belirlemek için eskiden beri yapılan sınıflandırmalar içerisinden kendisinden sonrakilere yön vermiş ve öne çıkmış çalışmalar incelenmiştir. Buradan hareketle hangi ölçütlerin kullanıldığı tespit edilmiştir.

Anahtar sözcükler: Türkçede sözcükler, sözcük türleri, sözcüklerin sınıflandırılması.

Xülasə

Söz Növlərinin Təsnifində İşlədilən Meyarlar

Merve ERŞAHİN

Söz növləri, keçmişdən bu günə qədər bir çox cəhətdən sinifləndirilmişdir. Bu sinifləndirmələr ilə sözlər, ənənəvi qrammatikada mənaları və fonksiyalarına görə fərqli növlərə ayrılmış, zamanla dilçilərin yeni təsnifləri ile genişləmişdir. Bununla birlikdə modern qrammatikada, söz növlərinin sinifləndirilməsində fərqli metodlar ələ alınmış və bir çox sinifləndirmə ortaya çıxmışdır.

Mövcud sinifləndirmələrə baxıldığında bunların öz aralarında bənzərlik göstərdikləri kimi ayrılan yanlarının olduğunu da söyləmək mümkündür. Ancaq sözlərin necə sinifləndirilməsi gərəkdiyi haqqında ortaq bir görüş olmasa da bu sinifləndirmələrin meydana gətirilməsində tutulan yollar həm ənənəvi, həm də modern qrammatikada ortaq nöqtələrdə kəsişməkdədir. Dolayısı ilə irəli sürülən çeşidli sinifləndirmələrdə hansı meyarlardan istifadə olunduğu məqaləmizin mövzusunu təşkil etməkdədir. Bu meyarların təsbit edilməsi ilə keçmişdən günümüzə bu qədər fərqlilik göstərən sinifləndirmələrin ayrım nöqtələrinə ışıq tutulacaqdır.

Sözlərin sinifləndirilməsində işlədilən meyarları təyin etmək üçün əskidən bəri yapılan sinifləndirmələr içərisindən özündən sonrakılara yön vermiş və önə çıxmış çalışmalar incələnmişdir. Buradan hərəkətlə hansı meyarlardan istifadə olunduğu təsbit edilmişdir.

Açar sözlər: Türkçede sözcükler, sözcük türleri, sözcüklerin sınıflandırılması.

Abstract

The Criteria Used in the Classification of Word Types in Turkish

Merve ERŞAHİN

Types of words have been classified in many ways, from the past to the present. With these classifications, words are divided into different types according to their meanings and tasks in traditional grammar, and over time they have expanded with new classifications by linguists. Furthermore, in the modern grammar, different methods of classifying word types have been considered and many classifications have been made.

Looking at the existing classifications, it is possible to say that they have different sides, as they have similarities among themselves. However, although there is no common opinion on how words should be classified, the method of these classifications intersects at common points in both traditional and modern grammar. Therefore, which criteria are used in various classifications are the subject of our study. By determining these criteria, light will be shed on the differences of classifications that differ so much from the past to the present.

In order to determine the criteria used in the classification of words, the studies that have given direction to the ones after them and the ones that have come forward have been examined within the classifications made since time immemorial. Based on this, it is determined which criteria are used.

Key words: Words in Turkish, word types, classification of word.

Key words: Words in Turkish, word types, classification of word.

چکیده

معیارهای مورد استفاده در طبقه‌بندی انواع واژه‌ها در زبان ترکی

مروه ار شاهین

انواع واژه‌ها از گذشته تاکنون از جهات مختلفی طبقه‌بندی شده است. در نتیجه این طبقه‌بندی‌ها، واژه‌ها بر اساس معانی و کارکردهای خود در دستور زبان سنتی به انواع مختلف تقسیم گردیده و در طول زمان با طبقه‌بندی‌های جدید زبان‌شناسان، توسعه یافته است. همچنین در زبان‌شناسی مدرن نیز روش‌های مختلفی برای طبقه‌بندی انواع واژه‌ها بکار رفته و طبقه‌بندی‌های زیادی ایجاد شده است.

با توجه به طبقه‌بندی‌های موجود می‌توان گفت که با وجود شباهت‌ها، جهات متفاوتی نیز بین آن‌ها مشاهده می‌شود. اگرچه دیدگاه مشترکی در زمینه نحوه طبقه‌بندی واژه‌ها وجود ندارد، اما روش‌های بکار رفته در زبان‌شناسی سنتی و مدرن در موارد مختلف یکسان می‌باشد. بنابراین معیارهای مورد استفاده در طبقه‌بندی‌های مختلف، موضوع این تحقیق را تشکیل می‌دهد و با تعیین این معیارها، تفاوت‌های طبقه‌هایی که از گذشته تاکنون در طبقه‌بندی‌ها موجود می‌باشد، بررسی خواهد شد.

برای تعیین معیارهای مورد استفاده در طبقه‌بندی واژه‌ها، آثاری مورد بررسی قرار گرفته که برای پژوهش‌های بعدی به نوعی الگو بوده و مطرح شده است.

کلیدواژه‌ها: واژه‌ها در زبان ترکی، انواع واژه‌ها، طبقه‌بندی واژه‌ها.

Qaynaqlar
ATABAY, N., ÖZEL, S., ve KUTLUK, İ. (2003). Sözcük Türleri. İstanbul: Papatya Yayıncılık.
ATALAY, B. (1985). Divanü Lûgati’t-Türk Tercümesi (Cilt 1). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
BANGUOĞLU, T. (1984). Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
BOZ, E. (2020, Eylül). Türkiye Türkçesinde Sözcük Türleri Üzerine Bir Tasnif Denemesi. Uluslararası Yunus Emre Sosyal Bilimler Dergisi, 1(1), 1-10.
DELİCE, H. İ. (2012). Sözcük Türleri Nasıl Tasnif Edilmelidir? Turkish Studies, 7(4), 17-34.
DENY, J. (1941). Türk Dili Grameri (Osmanlı Lehçesi). (A. U. Elöve, Çev.) İstanbul: Maarif Matbaası.
DİLÂÇAR, A. (1971). Gramer: Tanımı, Adı, Kapsamı, Türleri, Yöntemi, Eğitimdeki Yeri ve Tarihçesi. TDAY-Belleten, 98-99.
ERGİN, M. (2009). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları.
GENCAN, T. N. (1979). Dil Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
GRÖNBECH, K. (1995). Der Türkische sprachbav I. Kopenhagen, 1936. Türkçenin Yapısı. (M. Akalın, Çev.) Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

HASPELMATH, M. (2001) Word Classes and Parts of Speech. N. J. Smelser & B. Baltes (eds.), International Encyclopedia of the Social and Behavioral Sciences, pp. 24-16538
KARABACAK, E. (1986). Ahmet Cevdet Paşa’nın Dilbilgisi Kitapları. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi. İstanbul.
KARABACAK, E. (2002). Bergamalı Kadrî Müyessiretü’l-Ulûm. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
KORKMAZ, Z. (2002). Türkiye Türkçesi Üzerindeki Gramer Çalışmaları ve Bu Çalışmaların Günümüzdeki Durumu. TDAY Belleten, 40-59.
KORKMAZ, Z. (2019). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
TDK. Türk Dil Kurumu Sözlükleri. 12 13, 2021 tarihinde Güncel Türkçe Sözlük: https://sozluk.gov.tr/ adresinden alındı
VARDAR, B. (2007). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual.
YENER, M. L. (2007, Yaz). Türk Dilinde Sözcük Türleri Tasnifi Sorunu Üzerine. Turkish Studies, 2(3).