Edebî Eleştiri ve Şiirde Yenilikçilik Konusunda T. Rafat’ın Görüşleri

Özet

Edebî Eleştiri ve Şiirde Yenilikçilik Konusunda T. Rafat’ın Görüşleri

Şehram PENAHİ

İlk defe Mirzâ Tağı Xan Rafat, Şeyx Muhammed Xiyabani Hereketi sırasında (1917-1920), gelenek ve yenilik anlayışlarını digerlerinden ferqli olaraq çağdaş tarix literartüründe tanımlamağa çalışdı. Ona göre, edebiyatçılar yalnız önceki edebî deyerlere bağlı qalmaqla yetinmeyib, eyni zamanda çağdaşlaşmanın tarixî gelişim sürecinde amaçlı bir düşünceyle toplumu gelişmiş kültürel deyerlere doğru yönlendirmekle de sorumludurlar. O, bu anlayışa dayanaraq özellikle de edebî eleşdirinin yaygınlaşması ve şeirde yenilikçilik alanlarında yararlı görüşler ve gereklilikleri de ireli sürdü. Xiyabani Hereketinde, Meşrutiyet sonrasında huquqa dayalı bir toplumun oluşmamasının nedenleri tartışılırken, hereketin düşünce ve amaclarının bir qısmı, siyasî ve toplumsal alanlarda irelilemiş olan gelişmiş milletlerin özelliklerinden sayılan geleneksel veya yenileşme öncesi toplumun toplumsal bir düzene ve yapıya geçişine yönelmişdir. Bü üzden Tağı Rafat, söz qonusu terorini ortaya ataraq bele düşünürdü: Deyerlerin gelişmiş edebiyat aracılığıyla intiqal etmesi, toplumun yenileşmesinin şertlerinden biri olub, uyqun tarixî zeminde ve ağılcılığa dayanaraq gelişimi sağlar. Bu görüşün tamamı, somut olaraq Xiyabani Hereketi sırasında Azerbaycan’ın tarixi deyişim süreciyle yoğrulmuştur. Rafat’in edebiyat alanındaki görüşleri ise bu çalışmanın esas qonusunu teşkil edir.

 Anahtar sözcükler: Azerbaycan, Şeyx Muhammed Xiyabani Hereketi, Mirzâ Tağı Xan Rafat, Yeni Şeir, Edebî Eleşdiri, Gelenek, Yenilikçilik.

چکیده

نوگرایی ادبی در جنبش شیخ محمد خیابانی: نظریه‌های تقی رفعت در باب نقد ادبی و نوآوری در شعر

شهرام پناهی

نخستين بار، میرزا تقي خان رفعت در جريان جنبش شيخ محمد خياباني(38- 1335ق/20-1917م). سعي کرد جايگاه سنت و تجدد را به نحوي متفاوت از ديگران در ادبيات تاریخ معاصرتعريف کند. به اعتقاد وي، اديبان نه تنها بايد به ارزشهاي ادبيات گذشته تعهد داشته باشند در عين حال، در ارتباط با تحول تاریخیِ معاصر شدن وظيفه يک اديب آن است که با تفکري هدفمند، جامعه را بسوي ارزشهاي فرهنگي پيشرفته هدايت نمايد. بر مبناي اين باورداشت، وي ديدگاهها و استلزامهاي سودمندي در مورد تغيير برخي رويکردها از جمله، رواج نقد ادبي و نوآوري در شعر را مطرح کرد. از آنجاکه در جنبش خياباني با طرح چراييِ عدم تکوين جامعه قانونمند پس از مشروطه، بخشي از انديشه ها و اهداف جنبش معطوف به انتقال جامعه سنتي يا ماقبل نوسازي به درون نوعي سازمان اجتماعي بهم پيوسته است که از ويژگيهاي ملتهاي پيشرفتۀ داراي رشد سیاسی و اجتماعی محسوب ميشود، ازينرو، رفعت با طرح نظريه اشاره شده معتقد بود؛ انتقال ارزشها از طريق ادبيات متحول، يکي از شرط هاي نوسازي جامعه است که زمينه تاریخی متناسب در بستر عقلاني براي توسعه را فراهم ميکند. کل اين ديدگاه، بطور عيني در التقاط گرايي با تحولات تاریخی آذربايجان در زمان جنبش خياباني در هم آمیخته شده است که ديدگاههاي رفعت در زمينه ادبيات، مسأله محوري پژوهش حاضر را تشکيل ميدهد.

کلیدواژه‌ها: آذربايجان، جنبش شيخ محمد خياباني، میرزا تقي خان رفعت، شعر نو، نقد ادبي، سنت، تجدد

ABSTRACT

Literal Modernization in Sheikh Mohammad Khiyabani’s Movement: Taghie Rafat’s Theories about Literal Criticism and Innovation in Poetry

Shahram PANAHI KHIAVI

For the first time, Taghie Rafat tried to define the position of classicism and modernity in the literature in a different way during the movement of Sheikh Mohammad Khiyabani (1335-38AH /1917-20AD). In his opinion, literary men in relation to social change and modernization not only should respect the past literary values, but also should lead the community towards modern cultural values with an aim oriented thought.
Based on this belief, he proposed useful obligations and perspectives about changing some of the approaches such as the prevalence of literary criticism and innovation in poetry. In Khiyabani’s movement he put forward the lack of the existence of a lawful society after the constitutional government, a part of thoughts and aims of the movement were concentrated on transferring the traditional society or premodernized society into a cohesive social organization which is one of the features of developed nations with cultural growth and quite stable governments. Therefore, Rafat with the proposal of the mentioned theory believed that transferring values by the changing literature is one of the conditions of the modernization of the society which provides the logical ground for the development. The whole of this point of view has been summarized in conjunction with Azerbaijan events at the time of Khiyabani’s movement. Rafat’s attitudes on the literature form the key issue of the current study.

 Key words: Constitutional, Azerbaijan, Sheykh Mohammad Khiyabani’s movement, Mirza Taghi khane Rafat, New poetry, literal criticism, classicism, modernity.