Azerbaycan’ın Karabağ Bölgesi ve Şahsiyetlerine Dair: Geçmişi, Bugünü- Qasım HACIYEV

Özet

Azerbaycan’ın Karabağ Bölgesi ve Şahsiyetlerine Dair: Geçmişi, Bugünü

Qasım HACIYEV

Karabağ, Azerbaycan Cumhuriyeti’nin merkezî bölgelerinden biridir. Karabağ’da haksız toprak iddiasında bulunan Ermeniler sadece Karabağ’da değil, hatta Kafkasya’da da toplu bir hâlde yaşamamışlardır. Balkanlardan göç ederek birçok devletin topraklarında sığınacak yer arayan Ermenilere dünyanın hiçbir yerinde devlet kurmaya imkân tanınmamıştır. 19. yüzyılın başlarında toplu şekilde Güney Kafkasya’ya göç ettirilen Ermenilere ancak 20. yüzyılın başlarında Batı Azerbaycan topraklarında devlet kuruldu. Ermenilerin haksız toprak iddiaları aslında Sovyet hükûmetinin himayesi ile Azerbaycan’ın Karabağ bölgesinin bir bölümünü Yukarı (Dağlık) Karabağ yönetimi arazisi gibi zaptederek Dağlık Karabağ Özerk Vilayetini kurdular. Böylelikle Karabağ bölgesi yüz yıldan fazladır paylaşılamaz bir bölge hâline geldi. Geçen yüzyılın 90’lı yıllarında Ermenistan, Azerbaycan Cumhuriyeti’nin Karabağ bölgesinde haksız toprak iddialarını yeniden ileri sürdü, askerî saldırılarla topraklarımızın %20’sini işgal etti. Ermenistan silahlı güçleri bu toprakları 30 yıl boyunca işgal altında tuttu, şehir ve köylerimizi, tarih ve kültür anıtlarımızı yıkıp, harap etti.
21. yüzyılın 20’li yıllarında işgal edilmiş topraklarımızın kurtarılması için tarihî bir ortam oluştu. Azerbaycan Cumhuriyeti ile kardeş ülke Türkiye Cumhuriyeti arasındaki ilişkilerin yakınlaşma süreci başladı. Bu sayede yüz yıllar boyunca birbirinden ayrı düşen bu iki Türk devleti son zamanlarda hızla yakınlaştı. Azerbaycan Cumhuriyeti, büyük devletlerce desteklenen Ermenistan’ın işgaline son verdi. Bu mücadelede kardeş Türk devleti, Azerbaycan Cumhuriyeti’ne kendi manevi ve teknik imkânları ile destek oldu. Bütün dünya halkının gözü önünde, Azerbaycan Cumhuriyeti’nin Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ve Türkiye Cumhuriyeti’nin Başkanı Recep Tayyip Erdoğan zafer törenini birlikte kutladılar. Çok geçmeden (15 Haziran 2021), Azerbaycan Cumhuriyeti ile Türkiye Cumhuriyeti arasında Şuşa’da müttefik ilişkileri için Şuşa Beyannamesi imzalandı. Bu beyanname, her iki devletin ve halkın, özellikle Türk dünyasının en kıymetli ve şerefli olaylarından biri olarak tarihe kazındı.

Anahtar sözcükler: Kafkasya, Azerbaycan, Karabağ bölgesi, Tarih, Şahsiyetler.

Xülasə

Azərbaycanın Qarabağ Regionu və Şəxsiyyətlərinə Dair: Keçmişi, İndisi

Qasım HACIYEV

Qarabağ Azərbaycan Respublikasının mərkəzi regionlarından biridir. Qarabağa əsassız ərazi iddiaları edən ermənilər nəinki Qarabağda, ümumiyyətlə, Qafqazda kütləvi şəkildə yaşamamışlar. Balkanlardan köç edərək bir çox dövlətlərin ərazilərində sığınacaq tapan ermənilərə dünyanın heç bir yerində dövlət yaratmağa imkan verilməmişdir. XIX əsrin əvvəllərində kütləvi şəkildə Cənubi Qafqaza köçürülən ermənilərə yalnız XX əsrin əvvəllərində Qərbi Azərbaycan torpaqları hesabına dövlət yaradıldı. Ermənilərin əsassız ərazi iddiaları əsasında Sovet dövlətinin himayəsi ilə Azərbaycanın Qarabağ regionunun bir hissəsini Yuxarı (Dağlıq) Qarabağ inzibati ərazisi kimi zəbt edərək Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti yaratdılar. Bununla da, Qarabağ regionu yüz ildən artıqdır ki, münaqişə ocağına çevrilmişdir. Keçən əsrin 90-cı illərində Ermənistan Azərbaycan Respublikasının Qarabağ regionuna əsassız ərazi iddialarını yenidən irəli sürdü, hərbi təcavüz ilə Azərbaycan ərazisinin 20%-ni işğal etdi. Ermənistan hərbi qüvvələri bu əraziləri 30 il ərzində işğal altında saxladı, şəhər və kəndləri, tarix və mədəniyyət abidələrini dağıtdı, xaraba qoydu.
XXI əsrin 20-ci illərində işğal olunmuş ərazilərimizin azad olunması üçün tarixi bir zəmin yarandı. Azərbaycan Respublikası ilə qardaş Türkiyə Cühuriyyəti arasında münasibətlərin istiləşməsi prosesi başlandı. Bununla da, yüz illər boyu bir-birindən aralı düşən bu iki türk dövləti son zamanlar sürətlə yaxınlaşdı. Azərbaycan Respublikası, böyük dövlətlərə arxalanan Ermənistanın işğalçılıq əməllərinə son qoydu. Bu mübarizədə Azərbaycan Respublikasına qardaş türk dövləti öz mənəvi və texniki imkanları ilə dəstək oldu. Bütün dünya ictimaiyyətinin gözü qarşısında, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev və Türkiyə Cumhuriyyətinin Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan Zəfər paradını birlikdə qeyd etdilər. Çox keçmədən, (2021-ci il iyunun 15-də) Azərbaycan Respublikası ilə Türkiyə Cumhuriyyəti arasında Şuşa şəhərində müttəfiqlik münasibətləri haqqında Şuşa Bəyannaməsi imzalandı. Bu bəyannamə, hər iki dövlətin, hər iki xalqın və ümumilikdə, türk dünyasının ən qiymətli, şərəfli hadisələrdən biri kimi tarixə düşdü.

Açar sözlər: Qafqaz, Azərbaycan, Qarabağ regionu, Tarix, Şəxsiyyətlər.

Abstract

On Azerbaijan’s Karabakh Region and Its Persons: Past, Now

Qasım HACIYEV

Karabakh is one of the central regions of the Republic of Azerbaijan. The Armenians, who claimed unjust land in Karabakh, didn’t live collectively not only in Karabakh, but also in the Caucasus. The Armenians, who immigrated from the Balkans and sought shelter in the lands of many states, were not given the opportunity to establish a state anywhere in the world. The Armenians, who were immigrated to the South Caucasus en masse before the 19th century, were only able to establish a state in the territory of West Azerbaijan before the 20th century. The unfair territorial claims of the Armenians actually established the Nagorno-Karabakh Self- governing by seizing a part of the Karabakh region of Azerbaijan as the territory of the Nagorno-Karabakh governance, with the auspices of the Soviet government. Thus, the Karabakh region has become an indivisible region for more than a century. In the 90s of the last century, Armenia reasserted its unjust territorial claims in the Karabakh region of the Republic of Azerbaijan and occupied 20% of our lands with military attacks. The armed forces of Armenia occupied these lands for 30 years, demolished and devastated our cities and villages, our historical and cultural monuments.
In the 20s of the 21st century, a historical environment was created for the liberation of our occupied lands. The process of convergence of relations between the Republic of Azerbaijan and the brother country Republic of Turkey has begun. Thanks to this, these two Turkish states, which have been separated for centuries, have recently become rapidly close. The Republic of Azerbaijan put an end to the occupation of Armenia, which was supported by the great powers. In this struggle, the brotherly Turkish state supported the Republic of Azerbaijan with its moral and technical meansIn front of the eyes of the whole world, President of the Republic of Azerbaijan Ilham Aliyev and President of the Republic of Turkey Recep Tayyip Erdogan celebrated the victory ceremony together. Then (June 15, 2021), the Shusha Declaration for Allied Relations between the Republic of Azerbaijan and the Republic of Turkey was signed in Shusha. This declaration was engraved in history as one of the most precious and honorable events of both states and peoples, especially the Turkish world.

Key words: Caucasus, Azerbaijan, Karabakh region, History, Personalities.

چکیده

منطقه قره‌باغ آذربایجان و شخصیت‌های آن در گذشته و حال

قاسم حاجی‌یف

قره‌باغ یکی از مناطق مرکزی جمهوری آذربایجان است. ارامنه که ادعاهای ارضی بی‌اساسی نسبت به قره‌باغ دارند، نه تنها در قره‌باغ، بلکه در قفقاز نیز به صورت دسته‌جمعی زندگی نکرده‌اند. برای ارامنه که از منطقه بالکان مهاجرت کرده و به دنبال پناهگاه در سرزمین‌های دولت‌های مختلف بوده‌اند، در هیچ نقطه‌ای از جهان امکان تأسیس دولت پیدا نکردند. ارامنه اوایل قرن 19 به صورت دسته‌جمعی به قفقاز جنوبی مهاجرت داده شده و در اوایل قرن 20 در سرزمین آذربایجان غربی موفق به تأسیس دولت شدند. ارامنه با حمایت حکومت شوروی با تصرف قره‌باغ علیا (یوخاری قاراباغ) در منطقه قره‌باغ آذربایجان، ولایت خودمختار قره‌باغ کوهستانی را به وجود آوردند. بدین ترتیب منطقه قره‌باغ از یک صد سال گذشته به منطقه غیر قابل تقسیم تبدیل گشت. در دهه 90 قرن میلادی گذشته ارمنستان نسبت به منطقه قره‌باغ آذربایجان ادعاهای ارضی بی‌اساس خود را بار دیگر مطرح و با حملات نظامی توانست 20% سرزمین آذربایجان را به تصرف خود درآورده و به مدت 30 سال آن را تحت اشغال نگه داشته و شهرها، روستاها و آثار تاریخی و فرهنگی را ویران کند.
در دهه 20 قرن بیستم فرصت تاریخی برای آزادسازی مناطق اشغالی به وجود آمد. روابط جمهوری آذربایجان و کشور برادر جمهوری ترکیه وارد مرحله جدیدی شد. بدین ترتیب جمهوری آذربایجان توانست اشغالگری ارمنستان که تحت حمایت دولت‌های بزرگ قرار داشت را خاتمه دهد. در این نبرد، دولت برادر ترکیه از نظر معنوی و تجهیزات فنی آذربایجان را حمایت کرد. در مقابل چشم جهانیان الهام علی‌یف و رجب طیب اردوغان روسای جمهور دو کشور مشترکاً در مراسم ظفر شرکت کردند. دیری نگذشت که این دو کشور بیاننامه شوشا (15 جون 2021) را امضا کردند و یکی از با ارزش‌ترین حوادث دو دولت و حتی جهان ترک در تاریخ ثبت شد.

کلیدواژه‌ها: قفقاز، آذربایجان، منطقه قره‌باغ، تاریخ، شخصیت‌ها.

منابع/Qaynaqlar

Qasım HACIYEV
https://orcid.org/0000-0002-6500-7890
AMEA Qafqazşünaslıq İnstitutu Ermənişünaslıq şöbəsinin müdiri, Azərbaycan Universitetinin
professoru.
E-Posta: gasimh@mail.ru
Yazı Bilgisi:
Alındığı Tarih: Mart 2022
Yayına Kabul edildiği tarih: 12 Mayıs 2022
E-yayın tarihi: 1 Temmuz 2022
Çıktı sayfa sayısı: 19
Kaynak sayısı: 23