“Apardı Seller Sara’nı” Hikayesinin Çeşitli Versiyonları/ Dilek MÜLAZIM

Özet

“Apardı Seller Sara’nı” Hikayesinin Çeşitli Versiyonları

Dilek MÜLAZIM

Hasan Mecidzade Savalan’ın Azerbaycan edebiyatında önemli bir yere sahip olan Apardı Seller Sara’nı adlı manzum halk hikâyesi, Türkçe-Farsça olarak yazılmış iki dilli bir eserdir. Eserde adına sıkça rastladığımız Aras Nehri, bu halk hikâyesinin birçok farklı coğrafyada anılmasını sağlamıştır. Aras Nehri, Türkiye’de Erzurum ve Kars, Ermenistan sınırı ve Azerbaycan-İran sınırını oluşturur. Bu denli geniş bir bölgeyi kapsaması, halk hikâyesinin de bu coğrafyalara özgü farklı şekillerinin meydana gelmesine sebep olmuştur. Konu bütünlüğü değişmese de farklı anlatış biçimleri, betimlemeler ve kahraman isimlerinde birtakım değişiklikler tespit edilmiştir.
Bu çalışmada Apardı Seller Sara’nı halk hikâyesinin tespit edilen çeşitli versiyonları ve orijinalinden farklı olan özellikleri belirtilmiştir. Eserin orijinal hâli ise Azerbaycan topraklarına aittir. Bu hikâyenin el yazması, türkü ve tiyatro türlerinde varyasyonları mevcuttur. Eserler birbirinden farklı özellikler göstermektedir. Çalışmada her bir eser, konu ve yazılış biçimi bakımından incelenmiş ve farklılıkları ortaya konulmuştur. Bu incelemeler neticesinde geniş coğrafyalara hitap eden bu eserin, farklı kültürlerin kaynaşmasında ve edebiyatımızın gelişmesinde etkin rol üstlendiğini söylemek mümkündür.

Anahtar sözcükler: Halk hikayesi, Halk edebiyatı, Hasan Mecidzade Savalan, Güney Azerbaycan, Şiir.

Xülasə

“Apardı Sellәr Sara’nı” Hekayәsinin Çeşidli Varyantları

Dilek MÜLAZIM

Hәsәn Mәcidzadә Savalanın Azәrbaycan әdәbiyyatında önәmli bir yerә sahib olan “Apardı Sellәr Sara”nı adlı mәnzum xalq hekayәsi, türkcә-farsca olaraq yazılmış iki dilli bir әsәrdir. Әsәrdә adına tez-tez rastladığımız Araz çayı, bu xalq hekayәsinin bir çox fәrqli coğrafiyada zikr edilmәsini sağlamışdır. Araz çayı, Türkiyәdә. Әrzurum vә Qars, Ermәnistan sәrhәddi vә Azәrbaycan-İran sәrhәddini tәşkil edir. Bu qәdәr geniş bir bölgәni qapsaması, xalq hekayәsinin dә bu coğrafiyalara xas fәrqli şәkillәrinin meydana gәlmәsinә sәbәb olmuşdur. Mövzu bütünlüyü dәyişmәsә dә fәrqli ifadә biçimlәri, tәsvirlәr vә qәhraman adlarında bәzi dәyişikliklәr tәsbit edilmişdir.
Bu çalışmada “Apardı Sellәr Sara”nı xalq hekayәsinin tәsbit edilәn çeşidli varyantları vә orijinalından fәrqli olan özәlliklәri göstәrilmişdir. Әsәrin orijinal halı isә Azәrbaycan torpaqlarına aiddir. Bu hekayәnin әlyazması, mahnı vә teatr janrlarında varyantları mövcuddur. Әsәrlәr bir-birindәn fәrqli özәlliklәr göstәrmәkdәdir. Çalışmada hәr bir әsәr, mövzu vә yazılış biçimi baxımından incәlәnmiş vә fәrqliliklәri ortaya qoyulmuşdur. Bu incәlәmәlәr nәticәsindә geniş coğrafiyalara xitab edәn bu әsәrin, fәrqli kültürlәrin qaynaşmasında vә әdәbiyyatımızın inkişafında tәsirli rol üstlәndiyini söylәmәk mümkündür.

Açar sözlər: Xalq hekayәsi, xalq әdәbiyyatı, Hәsәn Mәcidzadә Savalan, Güney Azәrbaycan, şeir.

Abstract

Different Editions of Apardı Seller Sara’s Work

Dilek MÜLAZIM

Hassan Majidzadeh Savalan’s folk tale called Apardı Seller Sara’nı, which has an important place in Azerbaijani literature, is a bilingual work written in Turkish-Persian.The Aras River, whose name we frequently encounter in the work, has made this folk tale commemorated in many different geographies.The Aras River forms Erzurum and Kars, the Armenian border and the Azerbaijan-Iran border in Turkey.The fact that it covers such a large region has led to the emergence of different forms of folk tales specific to these geographies. Although the integrity of the subject has not changed, some changes have been detected in different narrative styles, descriptions and hero names.
In this study, the various versions of the Apardı Seller Saranı folk tale and their different features from the original are stated. The original version of the work belongs to the territory of Azerbaijan. There are variations of this story in manuscripts, ballads and theater genres. The works show different features from each other. In the study, each work was examined in terms of its subject and writing style and its differences were revealed. As a result of these examinations, it is possible to say that this work, which appeals to wide geographies, plays an active role in the fusion of different cultures and the development of our literature.

Key words: Folk tale, Folk literature, Hassan Majidzadeh Savalan, South Azerbaijan, poetry.

چکیده

ورژن‌‌های مختلف داستان «آپاردی سئللر سارانی»

دیلک مولازیم

داستان فولکلوریک «آپاردی سئللر سارانی» (سارا را سیل برد) که از سوی حسن مجیدزاده ساوالان به دو زبان ترکی و فارسی به نظم درآمده، از جایگاه ویژه‌ای در ادبیات آذربایجان برخوردار است. رود ارس که در جای جای اثر به آن اشاره گردیده، سبب شده که این داستان فولکلوریک در جغرافیاهای مختلفی روایت شود. رود ارس در شهرهای ارزروم و قارص مرز بین ترکیه و ارمنستان و نیز مرز بین آذربایجان و ایران را مشخص کرده است. این وسعت جغرافیایی نیز موجب گردیده که داستان فولکلوریک مذکور نیز در اشکال مختلف در این جغرافیای وسیع گسترش یابد. اگرچه از نظر موضوعی تغییری در این روایات به وجود نیامده، اما از نظر طرز بیان، تصویرسازی و اسامی قهرمانان داستان تفاوت‌هایی مشاهده شده است.
در این مقاله ضمن اشاره به ورژن‌های مختلف داستان فولکلوریک «آپاردی سئللر سارانی»، ویژگی‌های متفاوت هر یک از این روایات در مقایسه با ورژن اصلی مشخص گردیده است. ورژن اصلی این داستان متعلق به سرزمین آذربایجان است. این داستان دارای نسخ دستنوشته، ترانه‌ها و تئاترهای مختلف است. هر یک از این‌ها دارای ویژگی‌های منحصر بفرد می‌باشند که در این مقاله ویژگی‌های مذکور و و طرز بیان هر کدام مورد بررسی قرار گرفته است. در نتیجه این بررسی‌ها می‌توان نتیجه گرفت که داستان فولکلوریک مذکور به عنوان داستانی که جغرافیای وسیعی را مخاطب خود قرار داده، نقش مهمی در نزدیک‌سازی فرهنگ‌ها و ادبیات‌های مختلف ایفا کرده است.

کلیدواژه‌ها: داستان فولکلوریک، ادبیات مردمی، حسن مجیدزاده ساوالان، آذربایجان جنوبی، شعر.

منابع/Qaynaqlar

AKPINAR, Y. (1994.) Azerî Edebiyatı Araştırmaları, İstanbul: Dergâh.
ABBASLI, İ. (2008). Folklor Çәlәngi (XVIII-XIX әsr әlyazmalarından seçmәlәr). Transliterasiya, mәtnin hazırlanması, tәrtib vә ön sözün yazarı. Bakı: Nurlan.

ABBASLI, İ. (2010). Folklorşünaslıq Axtarışları, II cild. Bakı: Nurlan.

AXUNDOV, E. (2015). “Azerbaycan Folklor Antolojisi”, Uluslararası Müzik Sempozyumu; “Doğu Dünyasında Geleneksel Türk Müzik Kültürü” Erzurum: Atatürk Üniversitesi Basımevi. ss: 143-145, 261.

BEHCӘT, B. (1935) Ә. Nәbati Hәyatı (Ön Söz), Bakı: Azәrnәşr.

“Behmen Kültür Merkezi’nde Bir Azeri Gösterisi” (2008). 2 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. (Farsça), Erişim tarihi: 13 Aralık 2012.

ӘZİZQIZI, Zivər. Söyleyici: 70 yaşında (Ağbaba bölgәsi, Güllübulaq kәndi).

HEYET, C. (1990). Azәrbaycan Әdәbiyatı Tarixinә Bir Baxış. Tahran: Varlıq Yay.
KAFKASYALI, A. (2002). İran Türk Edebiyatı Antolojisi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Basımevi.
NӘBATİ, Ә. (1958). Seçilmiş Әsәrlәri. Bakı: ADU.

SAVALAN, H. M. (1978) Apardı Sellәr Sara’nı. Tehran: Rozәn.

ZÖHRABOV, R. (1991). Muğam. Bakı: Azәrbaycan Dövlәt Nәşriyatı.

Dilek MÜLAZIM
https://orcid.org/0000-0002-3714-0678
Atatürk Ü. Türkiyat Araştırmaları Ens., Türk Dili, YL Öğrencisi.
E-Posta: dilek.450@hotmail.com
Yazı Bilgisi:
Alındığı Tarih: 25 Şubat 2022
Yayına Kabul edildiği tarih: 18 Mart 2022
E-yayın tarihi: 30 Mart 2022
Çıktı sayfa sayısı: 13
Kaynak sayısı: 12