Feranek AGAYİ / Saray ve Han Çoban Folklorik Hikayesinde Kadınların Rolü

Özet: Genceli Nizami, ünlü Azerbaycan alimlerinin eserlerinde daima dikkat merkezinde olmuş, bu dahi şairin mirasına zaman zaman başvurulmuştur.

Azerbaycan’ın görkemli doğubilimcilerinden Rüstem Aliyev’in Nizami’nin milli mensubiyeti, ait olduğu kuşak, Farsça yazmasının nedenleri, Nizami yaratıcılığında tarih anlayışı, dahi şairin sanatsal tutum meselelerine aydınlıq getiren en ciddi araştırmalardan sayılabilir.

Alimin Nizami yaratıcılığına hasredilmiş ciddi bilimsel merak doğuran araştırmalarında Türk güzeli karakterinden geniş bilimsel tahlil esasında söz edilir.

Başka bir edebiyatbilimci Cevad Heyet, Nizami’nin etklendiği kaynakları, aynı zamanda kendisinden sonraki edebiyata etkisi meselelerini araştırma konusuna çevirir. Yaşar Karayev ve Gulamhüseyin Begdili’nin makaleleri ise şairin yaratıcılğının çeşitli aşamalarının yeni bağlamda araştırılmasına ayrılmıştır.

Xülasə: Folklorik Saray və Xan Çoban hekayəsində cinsiyyət rollarının araşdırılmasında cinsiyyətlər arası simvolik qarşılıqlı əlaqə nəzəriyyəsi əsas alınmışdır. Bu nəzəriyyəyə görə, fərdlərin sosiallaşması uzun bir proses olub, xalın davranışlarını cəmiyyətin normaları ilə birləşdirir. Bu sahədə folklorik hekayələr böyük əhəmmiyyət daşıyır. Çünkü bir yandan müxtəlif və zəngin materillar sunmaqla birlikdə dil öyrənməyi asanlaşdırır, digər yandan da qadınların fitrətinə, cinsiyyətlə bağlı verilən mesajlara və cinsiyyət davranışlarına özündə yer verir. Araşdırmada bu suallara cavab axtarılmışdır: 1- Davranış göstəriciləri baxımından Saray və Xan Çoban hekayəsində hansı cinsiyyət davranışları mövcuddur? 2- Əlaqə növləri və fiziki görünüş açısından bu hekayəni rivayət edənlər kişiliəri və qadınları necə təsvir etmişlər? 3- Qadınların və kişilərin vəfadarlıqları necə göstərilmişdir? Bu hekayədəki cinsiyyət rolları; davranış göstəriciləri, əlaqə örnəkləri, fiziki görünüş və güc qaynaqlarına görə bəlirlənmiş və rivayət təhlili metodu vasitəsi ilə hekayənin özəllikləri incələnmişdir.

Araşdırma nəticəsində aydın olmuşdur ki, hekayədə 1- kişilər daha rəqabətçi, daha məntiqli, daha açıqsözlü, daha ehtiraslı, daha qorxmaz və daha çox təhlükəsizliyi qoruyan insanlar olaraq təsvir olunmuşlar və özlərinə olan güvənlərini gördükləri işlərlə yüksəldirlər. 2- Həm kişilər, həm də qadınlar duyğularını açıqca ifadə edirlər və yalnız qadınların zahiri görünüşü haqqında danışılır. 3- Vəfadarlıq qavramı qadınların məsələsidir, kişilər üçün keçərli deyil.

Açar sözlər: Cinsiyyət rolları, Azərbaycan folkloru, Saray və Xan Çoban hekayəsi.

Abstract: The purpose of this study was to determine how gender roles were depicted in a selected Azerbaijani Folktale named Saray and Khan Choban. This study was based on the symbolic interaction theory of gender which suggests that socialization of people into society is a lifelong process that integrates people’s behavior to the norms of society. The significance of this study in one hand was derived from the importance of folktales which foster language learning by providing rich and varied content and on the hand the nature of women in these folktales and the messages that are sent about gender and gender role behavior. The study’s research questions were: 1. According to behavioral characteristics, what gender roles did each character have in the story? 2. According to the communication patterns, physical appearance and sources of power, how men and women are shown by the narratives? 3. How the loyalty of men and women is depicted in this folktale? The study’s research questions explored the gender roles from behavioral characteristics, communication patterns, physical appearance and sources of power. Using narrative analysis techniques, the folktale was analyzed for the specific traits in each category. The study showed that 1. Men are more competitive, rational, direct, ambitious, provider of security, fearless, and they get self-esteem from their deeds. On the other hand, women are more emotional, people oriented and gentle 2. Both men and women discuss their feelings freely and just women are talked about their appearance 3. The concept of “loyalty” is a women concern and it has nothing to do with men.

Keywords: Gender Roles, Azerbaijani Folklore, Saray & Khan Choban.

چکیده: هدف از این مطالعه، بررسی نقش‌های جنسیتی در داستان فولکلوریک سارای و خان چوبان است. این مطالعه بر اساس نظریه تعامل سمبلیک جنسیت صورت گرفته است. این نظریه پیشنهاد می‌کند که اجتماعی‌سازی افراد در جامعه، یک فرایند طولانی مدت است که رفتار مردم را با هنجارهای جامعه ادغام می‌کند. اهمیت این موضوع از یک طرف به اهمیت داستان‌های فولکلوریک باز می‌گردد که با ایجاد مطالب متنوع و غنی، آموزش زبان را تسهیل می‌کنند و از طرف دیگر به فطرت زنان در این داستان‌های فولکلوریک و پیام‌هایی که درباره جنسیت و رفتار نقش جنسیتی می‌فرستند باز می‌گردد. سئوالات این تحقیق عبارت بودند از:

ا. از دیدگاه مشخصه‌های رفتاری، هر شخصیت در داستان سارای و خان چوبان چه نقش‌های جنسیتی‌ای در بر داشت؟ 2. بر حسب الگوهای ارتباطی و ظاهر فیزیکی، راویان داستان سارای و خان چوبان چگونه مردان و زنان را نمایش داده‌اند؟ 3. وفاداری زنان و مردان چگونه در این داستان بیان شده است؟

نقش‌های جنسیتی در این داستان از طریق مشخصه‌های رفتاری، الگوهای ارتباطی، ظاهر فیزیکی و منابع قدرت مشخص شده و با استفاده از تکنیک تحلیل روایی، ویژگی‌های خاص در این داستان فولکلوریک بطور دسته‌ای مورد تحلیل قرار گرفتند. این مطالعه نشان داد که 1. مردان رقابتی‌تر، منطقی‌تر، رک‌تر، بلندپروازتر، نترس و ایجادکننده امنیت هستند و عزت نفس خود را از طریق اعمالشان بالا می‌برند.2. هم مردان و هم زنان احساسات خود را آزادانه بیان می‌کنند و فقط در مورد ظاهر زنان سخن رانده می‌شود. 3. مفهوم “وفاداری” یک دغدغه زنانه است و با مردان کاری ندارد.

کلیدواژه‌ها: نقش‌های جنسیتی، فولکلور آذربایجانی، داستان سارای و خان چوبان.

منابع/Qaynaqlar
ALEMİ, M.; İRANMENEŞ, M. (2012). “Tefavot-e Kelam ve Censiyyet:
Berresi-ye Moşaxxaseha-ye Kelam der Mokaleme-ye Farsi Mamuli Beyn-e
Merd ve Zen, Arşiv-e Ulum, 65(7), 204-223.
BAĞBAN, K.M. (17 Şehriver, 1394). “Sima-ye Zen der Tarix, Ferheng ve
Edeb-e Azerbaycan”, Durna News, erişim: http://durnanews.ir/?p=14407
BALDWIN, A. L. (1971). A cognitive theory of socialization, In D. A. Goslin
(Ed.),
BANDURA, A. (1971). Social learning theory of identificatory processes, In D.
A. GOSLIN (Ed.) Handbook of socialization theory and research (pp. 213-262).
Chicago: Rand, McNally.
BANDURA, A. (1977). Social learning theory, Englewood Cliffs, NJ: PrenticeHall.
BASCOW, S. A. (1992). Gender: Stereotypes and roles, (3rd ed.). Pacific
Grove, CA: Brooks/Cole.
BAŞGÖZ, İ. (1970). “Turkish Hikaye-Telling Tradition in Azerbaijan, Iran”,
The Journal of American Folklore, 83(330), 391-405.
BEM, S. (1988). Androgyny and gender schema theory: A conceptual and
empirical
1400: 25)3( ،وارلیق
Varlıq, 2021: 25(3)
52
BEYANİ, E.M. (1395). “Sima-ye Zen der Ferheng ve Edeb-e Azerbaycan,
Varliq Blog, erişim: http://www.varligh7090.blogfa.com/post/6
BLUMER, H. (1969). Symbolic interactionism: Perspectives and method,
Englewood:
BURNE, C.S. (1914). The Handbook of Folklore, Sidgwick and Jackson
Limited: London Butler, J. (1990). Gender Trouble: Feminism and the
Subversion of Identity, New York and London: Routledge.
CAMERON, D. (1995). Verbal Hygiene, London: Rutledge.
CARLI, L. L. (2001). “Gender and Social Influence”, Journal of Social, Issues.
57(4). 725-741.
CHODOROW, N. (1978). The reproduction of mothering: Psychoanalysis and
the sociology of gender, Berkley, CA: University of California Press.
CHRISTEN, I. (1995). Brain structure explains male/female differences, In J. S.
Petrikin, (Ed.), Male/Female roles: Opposing viewpoints. (pp. 48-56). San
Diego, CA: Greenhaven Press.
Cliffs, NJ Prentice Hall.
COPENHAVER, B. B. (2002). “A Portrayal of Gender and a Description of
Gender Roles in Selected American Modern and Postmodern Plays”, Doctoral
dissertation, Retrieved from http://dc.etsu.edu/etd
DAS, R. (2014). “Psychoanalytical Study of Folktale”, IOSR Journal Of
Humanities And Social Science (IOSR-JHSS), 19 (10). PP 13-18 e-ISSN:
77247382, p- ISSN: 2279-0845, www.iosrjournals.org
DE BEAUVOIR, S. (1952, 1989). The Second Sex. Trans, HM Parshley. New
York: Vintage Books.
DELPHY, C. (1993) “Rethinking Sex and Gender”, Women’s Studies
International Forum 16-19(1).
DOBSON, J. (1995). Biology determines gender roles. In J. S. Petrikin, (Ed.),
Male/Female Roles: Opposing viewpoints, (pp. 32-39). San Diego, CA:
Greenhaven Press.
DUNDES, A. (1980). Interpreting folklore, Bloomington: Indiana University
Press.
EAGLY, A. H. (1997). Sex differences in social behavior: comparing social
role theory and evolutionary psychology, Retrieved from
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/9414607#.
EAGLY, A. H. (2009). The his and hers of prosocial behavior: an examination
of the social psychology of gender, American Psychologist, 64(8), 644.
نقش زنان در داستان فولکلوریک سارای و خان چوبان / فرانک آقائی
Saray ve Xan Çoban Hikayesinde Qadınların Rolu / Feranek AQAYİ
53
ECKERT, P. and MCCONNELL-GINET, S. (2003). Language and Gender,
Cambridge: CUP.
FIRESTONE, S. (1971). The Dialectic of Sex: The Case for Feminist
Revolution, NewYork: Bantam.
FRIEDL, E., (1975). Women and Men: An Anthropologist’s View, Holt,
Rinehart and Winston.
GARBER, M. (1992). Vested Interests: Cross-Dressing and Cultural Anxiety,
NewYork and London: Routledge
GARBER, M. (1995). Vice Versa: Bisexuality and the Eroticism of Everyday
Life, NewYork: Simon and Schuster.
GOFFMAN E. (1959). The Presentation of Self in everyday Life, NY Garden
City: Anchor Books.
GOFFMAN, E. (1977). Forms of Talk, Oxford: Blackwell.
GOULD, M., & Kern-Daniels, R. (1977). Toward a sociological theory of
gender and sex, The American Sociologist. 12. 182-189
Handbook of socialization theory and research, pp. 325-345, Chicago: Rand
McNall.
HAWKESWORTH, M. (1997). Confounding Gender. Signs, 22 (3), 649-685.
HOWARD, J., & HOLLANDER, J. A. (1997). Gendered situations, gendered
selves: A gender lens in the social psychology, Thousand Oaks, CA: Sage
integration In S. Bem (Ed.), Psychology of sex roles, (2nd ed.). (pp. 125-158).
Littleton, MA: Copley.
KABAJI, E. S. (2009). “The construction of gender through the narrative
process of the African folktale: A case study of the Maragoli folktale”, Doctoral
dissertation, Retrieved from
http://uir.unisa.ac.za/bitstream/handle/10500/1798/thesis.pdf?sequence=1
KESSLER, S, J., & MCKENNA, W. (1978). Gender: An ethnomethodological
approach, NewYork: John Wiley and Sons.
KOHLBERG, L. (1966). A cognitive-developmental analysis of children’s sex
role concepts and attitudes. In E. Maccoby (Ed.), The development of sex
differences. (pp. 82-172), Stanford, CA: Stanford University Press.
LAKOFF, R. (1973). Language and woman’s place. Language in society, 2(01),
45-79.
1400: 25)3( ،وارلیق
Varlıq, 2021: 25(3)
54
LANGE, C. (2008). “Men and Women Writing Women: The Female
Perspective and Feminism in US Novels and African Novels in French by Male
and Female Authors”, UW-L. Journal of Undergraduate Research, XI.
LINDSEY, L. (1997). Gender roles: A sociological perspective, (3rd ed.). Upper
Saddle River, NJ: Prentice Hall.
LÜTHI, M. (1982). The European Folktale: Form and Nature, Bloomington:
Indiana University Press.
MACCOBY, E. E., & D’Andrade, R. G. (1966). The development of sex
differences, (Vol. 5.), Stanford University Press.
MALTZ, D.N. and Broker, R.A. (1982). A cultural approach to male- female
Miscommunication, In J. Coates, (Eds.). Language and Gender. 417-434.
MEAD, G. H. (1964). On social psychology, Chicago: University of Chicago
Press.
MISCHEL, W. (1966). A social learning view of sex differences in behavior.
The development of sex differences, 56, 81.
MUSSE, P. H. (1971). Early sex-role development, In D. A. Goslin (Ed.),
Handbook of socialization theory and research. (pp. 707-731). Chicago: Rand
McNally
NAJAFIZADEH, M. (2013). Ethnic conflict and forced displacement:
narratives of Azeri IDP and refugee women from the Nagorno-Karabakh
War, Journal of International Women’s Studies, 14(1), 161.
NAVEH, N. (2010). Rona’s story and the theory of symbolic interactionism,
Online Submission, Retrieved from
http://files.eric.ed.gov/fulltext/ED511369.pdf
O’SULLIVAN, E. (2005). Comparative Children’s Literature, Routledge; NY.
OGUNSINA, B. (1996). “Gender ideology: portrayal of women in Yor [ugrave]
bá ìjálá”, African Languages and Cultures, 9(1), 83-93.
PARSONS, T. (1960). A sociological approach to the theory of organizations.
Structure and process in modern societies, Free Press Glencoe^ eIL IL.
PARSONS, T., & Bales, R. F. (1955). Family: Socialization and interaction
process, Glencoe, IL: The Free Press.
PATEL, H. (2007). Gender Roles Indoctrinated Through Fairy Tales in Western
Civilization, -papers-http://history.rutgers.edu/honors Retrieved from Rutgers
University, 2009/154.
PIAGET, J. (1952). The origins of intelligence in children, (M. Cook, Trans.).
NewYork. International Universities Press.
نقش زنان در داستان فولکلوریک سارای و خان چوبان / فرانک آقائی
Saray ve Xan Çoban Hikayesinde Qadınların Rolu / Feranek AQAYİ
55
PIAGET, J. (1954). The construction of reality in the child, (M. Cook, Trans.).
NewYork: Basic.Books.
PRENTICE, D. A., & Carranza, E. (2002). “What women and men should be,
shouldn’t be are allowed to be, and don’t have to be, The contents of
prescriptive gender: stereotype, Psychology of Women Quarterly, 26(4), 269-
281.
RUDMAN, L. A., & GLICK, P. (2001). “Prescriptive gender stereotypes and
backlash toward agentic women. Journal of social issues”, 57(4), 743-762.

SEDGWICK, E.K. (1990). Epistemology of the Closet, Berkeley: University of
California Press.
STOLLER, R. (1964). “A Contribution to the Study of Gender Identity”,
International Journal of Psychoanalysis, 45(2-3).
STONE, K. (1975). “Things Walt Disney never told us”, Journal of American
Folklore, 88. Pp. 42-50.
TANNEN, D. (1990). You just don’t understand: Women and men in
conversation, NewYork : William Morrow.
TANNEN, D. (Ed.). (1993). Gender and conversational interaction, NewYork:
Oxford University Press.
TAYLOR, S. E., PEPLAU, L. A., & Sears, D. O. (2006). Social psychology,
Upper Saddle River, NewJersey: Pearson Prentice Hall.
THOMPSON, C. E. (1949). “The Thompson modification of the thematic
apperception test”, Rorschach research exchange and journal of projective
techniques, 13(4), 469-478.
UTHER, H. J. (2004). The Types of International Folktales, A Classification and
Bibliography Academia Scientiarum Fennica: Oslo.
VESELÁ, A. (2014). Gender Stereotypes In Fairy Tales, doctoral dissertation,
Masarykova, univerzita, Pedagogická fakulta, retrieved from
http://is.muni.cz/th/365269/pedf_m/Gender_Stereotypes_in_Fairy_Tales.pdf.
VINBERG, K. (Autumn, 2012). Fairy Tale Narratives & Notions of Gender in
Stephenie Meyer’s Twilight Saga and E. L. James’ Fifty Shades Trilogy: Lund
University.
WITTIG, M. (1980). “The straight mind”, Gender Issues, 1(1), 103-111.
WOOD, J. T. (1999). Gendered lives: Communication, gender and culture, (3rd
ed.). Belmont, CA: Wadsworth.
1400: 25)3( ،وارلیق
Varlıq, 2021: 25(3)
56
World Health Organisation (2012). What Do We Mean by “Sex” and “Gender”,
retrieved from www.who.int/gender/whatisgender/en.
WULEMAT, A. S. A. O. A. (2013). “From kitchen to corridor of power: Yoruba
women breaking through patriarchal politics in South-western Nigeria”, West
African Journal of Archaeology, 43(1&2).
YILMAZ, F. (2014). “Social representations of psychology of gender and
women in Turkish novels”, doctoral dissertation, retrieved from
http://etd.lib.metu.edu.tr/upload/12617774/index.pdf.
YUCE, E. & Tarakcioglu, A. O. (2013). “A comparative study of the common
characteristics of national heroes in folktales: Köroğlu, Kalevipoeg and
Daedalus”, Bilim ve Genclik Dergisi 1 (1).
ZIPES, J. (2006). Why Fairy Tales Stick: The Evolution and Relevance of a
Genre, U.K: Taylor & Francis.
Faranak AQAEI https://orcid.org/0000-0002-3380-2857
Araştırmacı, Yüksek Lisans
E-Posta: faranak.aqaei@gmail.com
Yazı Bilgisi:
Alındığı Tarih: 9 Haziran 2021
Yayına Kabul edildiği tarih: 2 Temmuz 2021
E-yayın tarihi: 30 Eylül 2021
Çıktı sayfa sayısı: 36
Kaynak sayısı: 76