Prof.Dr. Salidə ŞƏRİFOVA

XÜLASƏ

Azərbaycan Ədəbiyyatında Səməd Behrənginin Bədii Obrazı

Prof.Dr. Salidə ŞƏRİFOVA

Varlıq: Üç Aylıq Dil, Ədəbiyyat, Mədəniyyət və Toplum Araşdırmaları Dərgisi, İkinci Dönəm, Say 2021: 24(2), s. 67-78

Səməd Behrənginin şəxsiyyəti obrazlı şəkildə bədii ədəbiyyatda əks etdirilmişdir. Səməd Behrənginin obrazı müxtəlif ədəbi növ və janrlarda qələmə alınmışdır. Səməd Behrənginin bədii obrazı Eldar Baxışın, Hüseyn Düzgünün poemalarında, Əlirza Nabdil Oxtayın elegeyasında, Kərim Məşrutəçi Sönməzin, Xanəli Kərimlinin, Aşıq Həsənin, Əhməd Cəmilin, Bulud Qaraçorlu Səhəndin, Muradəli Qüreyşin və başqalrının lirik nümunələrdə, ədibə həsr edilmiş bayatılarda, mahnılarda, Azad Qaradərəlinin hekayəsində, Kəmalə Səlim Müslümqızının pyesində və s. bədii nümunələrdə əksini tapa bilmişdir. Ədibin ədəbi portreti tarixin qəhrəmanlıq salnaməsini əks etdirən bədii obraz kimi dəyərləndirilmişdir. Bədii ədəbiyyatda Səməd Behrənginin azadlıq uğrunda mübarizəsinin milli özünüdərk etməsinə çevrilməsi tərənnüm edilmişdir. Bədii ədəbiyyatda Səməd Behrənginin ölümü ilə bağlı müxtəlif fikir və faktlar özünü geniş şəkildə əks etdirmişdir.

Açar Sözlәr: Səməd Behrəngi, Ədəbiyyat, Azərbaycan, Bədii Obraz, Azadlıq Mübarizəsi, Milli Özünüdərk.

ABSTRACT

Artıstıc Image Of Samad Behrangı In Azerbaıjanı Lıterature

Prof.Dr Salida SHARIFOVA

Varlıq: Quarterli Journal of Language, Literature, Culture and Social Studies, Second period, Issue 2021: 24(2), pp. 67-78

The personality of Samad Behrangi is figuratively reflected in fiction. The image of Samad Behrangi has been written in various literary types and genres. Samad Behrangi’s artistic image in the poems of Eldar Bakhish, Huseyn Duzgun, in the elegy of Alirza Nabdil Okhtay, in the poems dedicated to Karim Mashrutachi Sonmez, Khanali Karimli, Ashig Hasan, Ahmad Jamil, Bulud Garachorlu Sahand, Muradali Qureysh and others. In the play by Kamala Salim Muslimgizi and others. was reflected in artistic examples. The literary portrait of the writer is valued as an artistic image that reflects the heroic chronicle of history. Fiction glorifies the transformation of Samad Behrangi’s struggle for freedom into a national self-consciousness. Various opinions and facts about the death of Samad Behrangi are widely reflected in the literature.

Keywords: Samad Behrangi, Literature, Azerbaijan, Artistic Personality, Freedom Struggle, National Awareness.

ÖZET

Azerbaycan Edebiyatında Samed Behrengi’nin Sanatsal Kişiliği

Prof.Dr. Salidə ŞƏRİFOVA

Varlıq: Üç Aylıq Dil, Ədəbiyyat, Mədəniyyət və Toplum Araşdırmaları Dərgisi, İkinci Dönəm, Say 2021: 24(2), s. 67-78

Samed Behrəngi’nin sanatsal kişiliği bedii edebiyata yansıtılmıştır. Samed Behrəngi’nin kişiliği çeşitli edebî türlerde kaleme alınmıştır. Samed Behrəngi’nin bedii kişiliği Eldar Bakış’ın, Hüseyn Düzgün’ün şiirlerinde, Alirıza Nabdil Oktay’ın eserlerinde, Kerim Meşrutəçi Sönmez’in, Hanali Kerimli’nin, Aşık Hasan’in, Ahmed Cemil’in, Bulud Karaçorlu Sehend’in, Muradali Küreyş’in ve başkalrının lirik örneklerinde, yazara ayrılmış bayatılarda (manilerde), türkülerde, Azad Karadereli’nin hikayesinde, Kemale Selim Müslümkızı’nın piyesinde vb. sanatsal örneklerde yer alabilmiştir. Edibin edebi portresi tarihin kahramanlık sürecini yansıtan sanatsal şahsiyet olarak değerlendirilmişdir. Bedii edebiyatta Samed Behrengi’nin özgürlük uğrunda mücadelesinin milli farkındalığa çevrilmesi terənnüm edilmiştir. Bedii edebiyatta Samed Behrəngi’nin ölümü ile ilgili çeşitli düşünceler ve ve olgular kendisini geniş bir şekilde göstermiştir.

Açar Sözlәr: Samed Behrengi, Edebiyat, Azerbaycan, Sanatsal Kişilik, Özgürlük Mücadelesi, Milli Farkındalık.

چکیده

شخصیت هنری صمد بهرنگی در ادبیات آذربایجان

سالیده شریفووا

وارلیق: فصلنامه پژوهشی زبان، ادبیات، فرهنگ و مطالعات اجتماعی، دوره دوم، شماره (2)24 :1400، صص. 78-67

شخصیت هنری صمد بهرنگی در آثار ادبی انعکاس پیدا کرده و در سبک‌های مختلف ادبی به آن پرداخته شده است. شخصیت ادبی صمد بهرنگی در اشعار ائلدار باخیش و حسین دوزگون، در آثار علیرضا نابدل اوختای، در نمونه‌های لیریسم کریم مشروطه‌چی سؤنمز، خانعلی کریملی، عاشق حسن، احمد جمیل، بولود قاراچورلو سهند، مرادعلی قریش و دیگران، در بایاتی‌ها و ترانه‌ها، در داستان‌ آزاد قارادره‌لی، در نمایشنامه کماله سلیم مسلم‌قیزی و سایر نمونه‌های هنری به تصویر کشیده شده است. پرتره ادبی بهرنگی به عنوان یک شخصیت هنری که انعکاس‌دهنده مجموعه قهرمانی‌های تاریخ می‌باشد، ارزیابی گردیده و مبارزه بهرنگی برای رسیدن به آزادی، در ادبیات تبدیل به نوعی خودآگاهی ملی شده است. همچنین در آثار ادبی، اندیشه‌ها و فکت‌های مختلفی در رابطه با مرگ صمد بهرنگی مشاهده می‌گردد.

کلیدواژه‌ها: صمد بهرنگی، ادبیات، آذربایجان، شخصیت هنری، مبارزه در راه آزادی، خودآگاهی ملٌی.

Qaynaqlar / Kaynaklar

… (1982), Bayatılar (Səməd Behrəngiyə həsr olunub), Azərbaycan Müəllimi Yay., 14 aprel 1982, Bakı.

AŞIQ HƏSƏN (1982), Səməd Behrəngiyə, Şeir, Azərbaycan Müəllimi Yay. Bakı.

BEHRƏNGİ, Səməd (1987), Məhəbbət Nağılı, Azərnəşr Yay., Bakı.

XƏLƏFLİ, Əli Rza (2016), “Şairin Qardaşı Oğlu” əsərindən, Kredo qəzeti, 3 Yanvar 2016, Bakı.

KƏRİMLİ-1, Xanəli (2016) “Bir Ömrün Işığı” (Məqalələr, məktublar, tədbirlər), Qanun Yay., Bakı.

KƏRİMLİ-2, Xanəli (2013), A Kür Bacım (Arazın dilindən) // Payız Duyğuları, Qanun Yay., Bakı.

MƏŞRUTƏÇİ SÖNMƏZ, Kərim (1986), “İki Səməd, İki Tale” (şeir). Ədəbiyyat və İncəsənət, 24 Oktyabr 1986, Bakı.

MİRZƏYEVA, Lətifə (2015), “Azərbaycan Xalqının İkili Taleyi Kərim Məşrutəçi Sönməz Şeirində” Azərbaycan Şərqşünaslığı, 1(13)-2015, Bakı.

NƏBİOĞLU, Cabir (2007), Bu Karvanın Yolu Dünyadır, Nurlan Yay., Bakı,

SƏBRİ TƏBRİZİ-1, Qulamrza (2006), Müdriklik Fəlsəfəsi, Turan Evi Yay., Bakı.

SƏBRİ TƏBRİZİ-2, Qulamrza (2012), Yaranış, Azərnəşr Yay., Bаkı.

Sanal Qaynaqlar

…“Araz Araz Xan Araz”, Mahnı, https://www.youtube.com/watch?v=baMxuj0UpeE

QARADƏRƏLİ, Azad (2011), Yuxarıda Kim Var? (Eldar Baxış haqqında xatirələr), Hekayə // http://yarpaq.az/az/azad-qaradereli-yuxarida-kim-var-eldar-baxis-haqqinda-xatireler/test

LİVANELİOĞLU, Ömər Zülfü, “Taht Bir Yana, Şah Bir Yana”, http://www.livaneli.gen.tr/wp-content/uploads/2015/04/d-0154.jpg

MƏDƏDİ, Sirus (2011), “Amerikanın Səsi Radiosuna Müsahibəsi”, https://www.amerikaninsesi.org/a/behrengi-124946934/722957.html

NORUZİ, Tohid (yty), Qara Balıq: Səməd Behrəngi Xatirəsinə, https://www.youtube.com/watch?v=cd2I6TIGPQE&list=ULAidF35H-wWU&index=425

RÜSƏTMXANLI, Sabir (yty), “Qayıdıram Araz Boyu”, http://www.achiq.info/pitikler/araz%20boyu.htm

ŞAMİL, Əli (2011), Səməd Behrəngi, https://ali-shamil.tr.gg/S%26%23601%3Bm%26%23601%3Bd-Behr%26%23601%3Bng.htm

Salidə ŞƏRİFOVA  https://orcid.org/0000-0001-8788-6366

Azerbaycan Milli Bilimler Akademisi Nizami Gencevi adına Edebiyat Enstitüsü, “Bağımsızlık Dönemi Azerbaycan Edebiyatı” Şubesi

_E-Posta: salidasharifova@yahoo.com; sharifovasalida@rambler.ru

_{Yazı Bilgisi:}

_{Alındığı Tarih: 9 Mayıs 2021}

_{Yayına Kabul edildiği tarih: 3 Haziran 2021}

_{E-yayın tarihi: 5 Temmuz 2021}

_{Çıktı sayfa sayısı: 12}

_{Kaynak sayısı: 17}