Muhittin ÇELİK

XÜLASƏ

Qaşqayların Türk Mәdәniyyәti İçәrisindәki Yeri

Dr. Muhittin ÇELİK

Varlıq: Üç Aylıq Dil, Ədəbiyyat, Mədəniyyət və Toplum Araşdırmaları Dərgisi, İkinci Dönəm, Say 2021: 23(1), s. 69-84

Qaşqayeli, İranın güneyindә yaşayan vә Türk oymaqlarının bir araya gәlәrәk yaratdıqları güclü oymağın yaşadığı bölgәnin adıdır. Bu oymağın mәnsubları da Qaşqaylar olaraq bilinir. Bu güclü Türk oymağına tarixi seyr içәrisindә bәzi Türk olmayan ailәlәr dә qarışmışdır. Qaşqaylar güclü olduğu dönәmlәrdә Fars әyalәtini kontrolu altında almış, mәrkәzi idarәnin bu bölgәyә tәyin edәcәyi yönәticilәr haqqında söz sahibi olmuşlar. Dolayısı ilә Qaşqaylar, İranın siyasi tarixindә dә önәmli yer tutmuşlar.

Nüfusun böyük bir әksәriyyәti iş, tәhsil vә ya dönәm hökümәtlәrinin basqıçı siyasәtlәrindәn dolayı yerlәşik hәyata keçmәk mәcburiyyәtindә qalıb dövlәt diarәlәrindә, sәrbәst peşәlәrdә vә özәl sektorda çalışmaqdadır. Bu günkü siyasi, iqtisadi vә mәdәni durumları çok yaxşı deyil.

Bu yazıda; Qaşqayların nüfusu, idari tәşkilatları, yaşadıqları coğrafiya, dil vә әdәbiyyat mәhsulları, geyimlәri, yeyәcәk-içәcәklәri, Qaşqaylar arasında heyvançılıq, at kültürü vә bәnzәrlәri üzәrindә durulacaqdır.

Açar Sözler: Qaşqay, Qaşqayeli, Türk, Mәdәniyyәt, İran.

ABSTRACT

The Place of Kaşkayes in Turkish Culture

Muhittin ÇELİK

Varlıq: Quarterli Journal of Language, Literature, Culture and Social Studies, Second period, Issue 2021: 23(1), pp. 69-84

Qashqai people is the name of the region living in the south of Iran, where the powerful tribe formed by the Turkish tribes came together. Members of this tribe are also known as Qashqai. Some non-Turkish families have also been mixed with this powerful Turkish tribe in the historical course. When the Kaşkayis were strong, they held the Persian province under their control, and they had a say in the administrators to be appointed by the central government to this region. Consequently, the Kaşkaylar have an important place in the political history of Iran.

The vast majority of the population is forced to settle down due to the oppressive policies of business, education or period governments, and works in state diaries, self-employment and private sector. Their current political, economic and cultural situation is not very good.

In this text; The population of the Kaşkayes, their administrative organizations, the geography they live in, language and literary products, their clothes, food and drinks, livestock among the Kaşkaylar, horse culture, etc. will be emphasized.

Keywords: Qashqai people, Qashqai, Culture, Turk, Iran.

ÖZET

Kaşkayların Türk Külltürü İçerisindeki Yeri

Muhittin ÇELİK

Varlıq: Üç Aylık Dil, Edebiyat, Kültür ve Toplum Araştırmalrı Dergisi, İkinci Dönem, Sayı 2012: 23(1), s. 69-84

Kaşkayeli, İran’ın güneyinde yaşayan ve Türk oymaklarının bir araya gelerek oluşturdukları güçlü oymağın yaşadığı bölgenin adıdır. Bu oymağın mensupları da Kaşkaylar olarak anılır. Bu güçlü Türk oymağına tarihî seyir içerisinde bazı Türk olmayan aileler de karışmıştır. Kaşkaylar güçlü olduğu dönemlerde Fars ilini kontrolleri altında tutumuş, merkezî yönetimin bu bölgeye atayacağı yöneticiler konusunda söz sahibi olmuşlar. Dolayısıyla Kaşkaylar, İran siyasi tarihinde de önemli yer tutmuşlardır.

Nüfusun büyük bir çoğunluğu iş, eğitim veya dönem hükümetlerinin baskıcı politikalarından dolayı yerleşik hayata geçmek zorunda kalıp devlet diarelerinde, serbest mesleklerde ve özel sektörde çalışmaktadır. Bugünkü politik, ekonomik ve kültürel durumları çok iyi değil.

Bu yazıda; Kaşkayların nüfusu, idari teşkilatları, yaşadıkları coğrafya, dil ve edebiyat ürünleri, giysileri, yiyecek-içecekleri, Kaşkaylar arasında hayvancılık, at kültürü vb. üzerinde durulacaktır.

Anahtar Sözcükler: Kaşkay, Kaşkayeli, Türk, Kültür, İran.

چکیده

جایگاه قشقایی‌ها در میان فرهنگ ترک‌ها

محی‌الدین چلیک

وارلیق: فصلنامه پژوهشی زبان، ادبیات، فرهنگ و مطالعات اجتماعی، دوره دوم، شماره (1)23 :1400، صص. 84-69

ایل قشقایی نام منطقه‌ای است در جنوب ایران که مجموعه‌ای از طوایف و تیره‌های قدرتمند ترک در آنجا زندگی می‌کنند. منسوبین این ایل قشقایی نامیده می‌شوند. در طول تاریخ برخی از خانواده‌های غیر ترک نیز در درون این ایل جای گرفته‌اند. قشقایی‌ها در دوره‌ای که از قدرت بیشتری برخوردار بودند، کنترل ایالت فارس را تحت کنترل خود قرار داده و حتی در خصوص انتصاب مدیران مرکزی دارای اختیار تام بودند. بنابراین قشقایی‌ها در تاریخ سیاسی ایران نقش بسیار مهمی داشته‌اند.

اکثریت جمعیت قشقایی‌ها به دلیل دسترسی به امکانات کاری و تحصیلی و یا سیاست‌های زورگویانه حکومت مرکزی مجبور به یکجانشینی شده‌ و در ادارات دولتی، مشاغل آزاد و خصوصی اشتغال پیدا کرده‌اند. با اینحال در حال حاضر از وضعیت سیاسی، اقتصادی و فرهنگی مطلوبی برخوردار نیستند.

در این نوشتار؛ جمعیت قشقایی‌ها، سازمان‌های اداری، جغرافیای محل زندگی، محصولات زبانی و ادبی، نوع پوشش و تغذیه، وضعیت دامداری و فرهنگ اسبداری در میان آنها مورد بررسی قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها: قشقایی، ایل قشقایی، ترک، فرهنگ، ایران.

Qaynaqlar / Kaynaklar

BEHMENBEYGİ, Behmen (1324), Orf ve Adet der Eşayer-e Fars, Hemara Yay., Tahran.

BEHMENBEYGİ, Muhammed (2005), Bohara-ye Men, İl-e Men, Taxt-e Cemşid Yay., Şiraz.

ÇELİK, Muhittin (2005), Özel Arşiv.

DOĞAN, Talip (2020), Tilimhan Divanı (Orta İran Türk Ağzı) Giriş-İnceleme-Metin-Dizin, Akçağ Yay., Ankara.

EMİRİ, Esedullah (2007), Hekim Tilim Xan Divanı, 1. cild, Nevid-e Eslam Yay., Qum.

EYVEZİ YADIKUR, Cafer (2015), Me’zun Kaşkayı Şiirleri, İram Yay., Şiraz.

İran İslâm Cumhuriyeti Ankara Büyükelçiliği Kültür Müsteşarlığı (1989), Ortak Kelimeler Sözlüğü, Ankara.

KAFKASYALI, Ali (2007), İran Türk Âşıkları ve Milli Kimlik, Eser Ofset, Erzurum.

KARAAĞAÇ, Günay (2008), Türkçe Verintiler Sözlüğü, TDK Yay., Ankara.

KİYANİ, Menuçehr (1999), Departing Fort he Anemone Art in Gashgai Tribe, Kiyanneşr Yay., Şiraz.

Muhittin ÇELİK  _{https://orcid.org/0000-0002-6691-1443}

_{Doktor Öğretim Üyesi, İnönü Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü}

_E-Posta: muhittin.celik@inonu.edu.tr

_{Yazı Bilgisi:}

_{Alındığı Tarih: 12 Ocak 2021}

_{Yayına Kabul edildiği tarih: 2 Mart 2021}

_{E-yayın tarihi: 5 Nisan 2021}

_{Çıktı sayfa sayısı: 17}

_{Kaynak sayısı: 10}