Hasan Nuri

XÜLASƏ

Şahnamә vә Dәdә Qorqud Kitabında Ağac vә Onların Mifoloji Köklәri

Hәsәn NURİ

Varlıq: Üç Aylıq Dil, Ədəbiyyat, Mədəniyyət və Toplum Araşdırmaları Dərgisi, İkinci Dönəm, Say 2021: 23(1), s. 47-67

Bu yazıda; ağac bir mifoloji ünsür olaraq Firdövsinin Şahnamәsi vә Dәdә Qorqud Kitabında incәlәnmiş vә bu ünsürün mifoloji köklәri mövzu ilә bağlı mәnbәlәrdә araşdırılaraq bu tәbii ünsürün epik vә mifoloji әdәbiyyatdakı yeri iki әsәr örnәyindә әlә alınmışdır.

Bu mәqalәdә müqayisәli metodla Şahnamә vә Dәdә Qorqud Kitabında ağacın müqәddәslik dәrәcәsini bәlirlәmәyә vә ağacın mifoloji simvolu vә onun hәr iki әsәrdәki ortaq yönlәrini ortaya çıxarmağa çalışılmış, ağaca aid әski simvollar vә ona әskiçi baxış, örnәklәri ilә qarşılaşdırılaraq incәlәnmişdir.

Mәqalәdә, ağacın hәr iki әsәrdә dә ehtişamlı müqәddәsliyi, bunu bәzәn dünya ağacı heybәtindә bütün dünyaya hakim olub, öz mifik qәhrәmanını yaratdığı vә öz himayәsi altında onu pisliklәrә qarşı hazırladığı; kimi zaman isә tәbiәtüstü bir güclә yaxşılıqlar dünyasını kölgәsi altına aldığı, aydınlıqla dәrin bir ilişkidә olduğu vә sonsuz gücü ilә hәmişә ayaqda qaldığı görülәcәkdir.

Açar Sözlәr: Firdövsi, Şahnamә, Dәdә Qorqud, Müqayisәli Әdәbiyyat, Ağac, Mifologiya.

ABSTRACT

Tree and Its Mythological Roots in the Book of Şehname and Dede Korkut

Hassan NOORY

Varlıq: Quarterli Journal of Language, Literature, Culture and Social Studies, Second period, Issue 2021: 23(1), pp. 47-67

The tree has been studied as a mythical element in Ferdowsi’s Shahnameh and Dedeh-Qorqud, and the mythological roots of this tree have been explored through their dedicated sources to further understand this natural element in epic mythology and literature, particularly in the two. This work has been the subject of discussion and explanation.

This article attempts to use comparative methods to show the degree of sacredness in the Shahnameh and Dadeh-Qorqud and to explain the mythological symbols of the tree and their similarity in both works and their ancient archetypes and attitudes. Bringing relevant examples from each of their own sources to match and research.

This study examines the degree of cultural-mythological authenticity in the two works and shows the extent to which these two works share a common attitude and worldview.

Keywords: Ferdowsi’s Shahnameh, Dedeh-Qorqud, Comparative Literature, Tree, Mythology

ÖZET

Şehname ve Dede Korkut Kitabında Ağaç ve Onların Mitolojik Kökleri

Hasan NURİ

Varlıq: Üç Aylık Dil, Edebiyat, Kültür ve Toplum Araştırmalrı Dergisi, İkinci Dönem, Sayı 2012: 23(1), s. 47-67

Bu yazıda; ağaç bir mitolojik unsur olarak Firdevsi’nin Şehname’si ve Dede Korkut Kitabında incelenmiş ve bu unsurun mitolojik kökenleri ilgili qaynaqlarda araştırılarak bu doğal unsurun destansı ve mitolojik edebiyattaki yeri söz konusu iki eser örneğinde ele alınmıştır.

Bu çalışmada karşılaştırmalı yöntemle Şehname ve Dede Korkut Kitabında ağacın kutsallık derecesini belirlemeye ve ağacın mitolojik simgesi ve onun her iki eserdeki ortak yönlerini ortaya çıkarmaya çalışılmış, ağaca ilişkin eski simgeler ve ona eskici bakış, örnekleriyle karşılaştırılarak incelenmiştir.

Makalede, ağacın her iki eserde de ihtişamlı kutsallığı, bunu bazen dünya ağacı heybetinde tüm dünyaya hâkim olup kendi mitolojik kahramanını yarattığı ve kendi himayesi altında onu kötülüklere karşı hazırladığı; kimi zaman ise doğaüstü bir güçle iyilikler dünyasını gölgesi altına aldığı, aydınlıkla derin bir ilişkide olduğu ve sonsuz gücüyle her zaman ayakta kaldığı görülecektir.

Anahtar Sözcükler: Firdevsi, Şehname, Dede Korkut, Karşılaştırmalı Edebiyat, Ağaç, Mitoloji.

چکیده

درخت در شاهنامه و کتاب دده قورقود و ریشه‌های اسطوره‌شناختی آن‌ها

حسن نوری

وارلیق: فصلنامه پژوهشی زبان، ادبیات، فرهنگ و مطالعات اجتماعی، دوره دوم، شماره (1)23 :1400، صص. 67-47

در مقالۀ حاضر، درخت به عنوان یک عنصر اساطیری در شاهنامۀ فردوسی و کتاب دده‌قورقود مورد بررسی قرار گرفته ‌است و ریشه‌های اسطوره‌شناختی این عنصر، با کندوکاو در منابع مختص آن‌ها، برای تفهیم هر چه بیشتر این عنصر طبیعی در گسترۀ اساطیر و ادبیات حماسی، به­خصوص در دو اثر مذکور، محل بحث و توضیح قرار گرفته‌ است.

این مقاله با تکیه بر روش­های تطبیقی می­کوشد تا میزان تقدّس درخت را در شاهنامه و کتاب دده­قورقود نشان داده و به تبیین نمودهای اساطیری درخت و میزان شباهتشان در هر دو اثر بپردازد و کهن­الگوها و نگرش‌های باستانی آن­ را با آوردن نمونه­های مهم از منابع ویژۀ هر یک، مورد تطبیق و کندوکاو قرار دهد.

در پژوهش حاضر خواهیم دید که درخت در این دو اثر با قدَاست باشکوه خود؛ گاهی در هیئت درخت جهانی بر پهنۀ هستی سیطره دارد و قهرمان اساطیری خود را به دنیا آورده، تحت حمایت خود، برای مقابله با بدی‌ها آماده می‌کند یا گاهی همچون نیرویی ماورایی بر دنیای نیکی‌ها سایه گسترده است. عمیقا با نور و روشنایی در پیوند است و با قدرت جاویدان خود همیشه پا برجاست.

کلیدواژه‌ها: شاهنامه فردوسی، دده قورقود، ادبیات تطبیقی، درخت، اسطوره‌شناسی.

Qaynaqlar / Kaynaklar

ABDULLA, Kamal, (2015), Mitten Yazıya veya Gizli Dede Korkut, 2. baskı, Ötüken Yay., Ankara.

ANTHONY, Christie (1375), Esatir-e Çin, Çev. Baclan Ferruhi, Esatir Yay., Tahran.

AYDINLU, Seccad (1388), Ez Osture Ta Hemase, 2. baskı, Sokhan Yay., Tahran.

BAYAT, Fuzuli (1391), Deramedi ber Osture-şeasi: Osture-şenasi-ye Torkan, Çev. Kazım Abbasi, 2. baskı, Yaran Yay., Tebriz.

BEAUCORPS, Monique de (1376), Remzha-ye Zende-ye Cahan, Çev. Celal Settari, 2. baskı, Merkez Yay., Tahran.

BENDEHEŞ (1369), Gozareş-e Mehrdad Bahar, Tus Yay., Tahran.

CHEVALIER, Jean and GHEERBRANT, Alain (1378), Ferheng-e Nemadha I-III, Çev. Sudabe Fazaeli, Ceyhun Yay., Tahran.

ÇOBANOĞLU, Özkul (2003), Türk Dünyası Epik Destan Geleneği, Akçağ Yay., Ankara.

COYAJEE, J.C. (1378), Manendegiha-ye Ostureha-ye İran ve Çin, Çev. Dr. Kuşyar Kerimi Tari, Nesl-e No Endiş Yay., Tahran.

CREWS .j. (2007), “Forest and tree symbolism in folklore – Available”, http:www.The-tree.org.uk.

ELYADE, Mirça (1372), Resale der Tarih-e Edyan, Çev. Celal Settari, Suruş Yay., Tahran.

ERGİN, Muharrem. (1989), Dede Korkut Kitabı, 2. baskı, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara.

FİRDEVSİ, Ebulkasım (1314), Şahname I-X, Haz. Said Nefisi, Yahuda Bruhim Yay., Tahran.

FİRDEVSİ, Ebulkasım (1963-1971), Şahname, Eleştirel Metin, Tashih: A. Bertsel vd., Red. A. Nuşin, Bilimler Akademisi Doğu Edebiyatları Şubesi, Bilim Yay., Moskova.

GEZGİN, Deniz (2010), Bitki Mitosları, 3. baskı, Sel Yay., Ankara.

GRIMAL, Pierre (1356), Ferheng-e Esatir-e Yunan ve Rom, Çev. Ahmed Behmeneş, Emirkebir Yay., Tahran.

HALL, James (1380), Ferheng-e Negarei-ye Nemadh der Honer-e Şarq ve Qarb, 1. baskı, Ferheng-e Moaser yay., Tahran.

HEYET, Cavad (1365), Seyri der Tarix-e Zeban ve Lehceha-ye Torki, Neşr-e No Yay., Tahran.

HOPPAL, Mihaly (2009), “The brith of myth”, Studia Mytholocica Slavica.  XII, 107-133.

IŞIK, Ramazan (2004), “Türklerde Ağaçlarla İlgili İnanışlar ve Bunlara Bağlı Kültler”, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 9:2 (2004), ss. 89-106.

MIRZAOĞLU-SIVACI, F. Gülay (2005), “Türklerde Mitolojik Unsurlar”, Türk Bilig, 2005/10, ss. 34-53.

MOKHTARIAN, Bahar (1389), Der-amedi Ber Sakhtar-e Osturei-ye Şahname, 1. baskı, Ageh Yay., Tahran.

ÖGEL, Bahaeddin (2006), Türk Mifologiyası, 1-ci cild, 2-ci nəşr, Prezident kitabxanası, Bakı.

POPE, Arthur Upham (1387), Seyri der Honer-e İran, Çev. Necef Deryabenderi, c. 1, Elmi ve Ferhengi Yay., Tahran.

PURDAVUD, Ebrahim (1355), Ferheng-e İran-e Bastan, C. 1, baskı 2, Tahran Üniversitesi Yay., Tahran.

PURHALEGI ÇETRUDİ, Mehdoht (1387), Deraht-e Şahname, 2. baskı, Behneşr Yay., Meşhed.

SEYİD SELAMET, Mir Ali (1394), Kitab-i Dede Qorqud: Qurd Rabbu’n-növünün Guzarişi Tanrılar Toplumuna, 1. Baskı, Heltak Yay., Tebriz.

USLU, Bahattin (2016), Türk Mitolojisi, Kamer Yay., Ankara.

YAYIN, Nerin (2008), “Efsanevi Hayat Ağacı”, Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 15 Ağustos 2008, ss. 155-161.

Hassan NOORY  https://orcid.org/0000-0002-2580-3534

_{Edebiyat Öğretmeni}

_E-Posta: ishiq24@gmail.com

_{Yazı Bilgisi:}

_{Alındığı Tarih: 20 Aralık 2020}

_{Yayına Kabul edildiği tarih: 18 Ocak 2021}

_{E-yayın tarihi: 5 Nisan 2021}

_{Çıktı sayfa sayısı: 21}

_{Kaynak sayısı: 29}