Dr. Eralp ALIŞIK 11-1

ÖZET: Dr. Eralp ALIŞIK, “Hülagü Han”, Varlıq: Üç Aylık Türk Dili, Edebiyatı ve Kültürü Dergisi, İkinci Dönem, Sayı: 11 (Bahar 2018/1397), ss. 9-22

Türk ve Moğol unsurunu, Cengiz Han’ın şahsında ve genel Türk kültür tarihi bakımından birbirlerinden tamamıyla ayrı olarak değerlendirmek olmaz. Kültür kavramının aslî unsuru “dil”dir. Aynı dili konuşan insanlar birbirleriyle akraba olarak kabul edilir. Moğollar da Türkler ve Mançular ile birlikte Ural-Altay dil ailesinin, Altay grubuna dâhildir. Türkçe ve Moğolca arasındaki yakınlık günümüze kadar birçok Türkoloji ve dilbilimine dair araştırmalarda ele alınmıştır. Cengiz Han tarihinde (Reşidüddin, Camiü’t-tevarih) geçen birçok boy adlarına, onuncu yüzyıldan önce, Moğolistan vakayiine ait kayıtlarda rastlanılmaktadır. Ancak hangi boyun Moğol, hangi boyun Türk ırkına ait olduğunu tespit etmek çok güçtür.

Açar Sözler: Moğol, Türk, Cengiz Han, Hülagü Han, İlhanlılar.

چکیده: دکتر ارآلپ آلیشیق، “هلاکو خان”، وارلیق: فصلنامه زبان، ادبیات و فرهنگ ترکی، دوره دوم، شماره 11 (بهار 1397/2018)، صص. 22-9

عنصر ترک و مغول را نه تنها در شخصیت چنگیز خان بلکه از نظر تاریخ عمومی فرهنگ ترک نمی‌توان بطور کامل از یکدیگر متمایز ساخت. «زبان»، عنصر اصلی مفهوم فرهنگ را تشکیل می‌دهد. افرادی که به یک زبان سخن می‌گویند، هم‌خانواده به‌شمار می‌آیند. مغول‌ها نیز به همراه تورک‌ها و مانچوها جزو شاخه‌ی آلتای خانواده اورال-آلتای می‌باشند. نزدیکی میان ترکی و مغولی تا کنون در تحقیقات تورکولوژیستی و زبان‌شناسی زیادی مورد بررسی قرار گرفته است. بسیاری از اسامی طایفه‌ها وتیره‌های مذکور در تاریخ چنگیز خان (رشیدالدین، جامع‌التواریخ)، در آثار مربوط به وقایع مغولستان در دوره‌ی پیش از سده دهم میلادی نیز به چشم می‌خورد. اما دشوار است که بتوان مشخص نمود که کدام طایفه متعلق به ترک‌ها و کدام متعلق به مغول‌هاست.

کلیدواژه‌ها: مغول، ترک، چنگیز خان، هلاکو خان، ایلخانیان.

قایناقلار

(هیجری ۹۰۸)، “تاریخ گزیده نصرتنامه”، بریتانیا موزه‌سی، اوریژینال ۳۲۲۲.

آ. آلدا. صباح الدین ( ۲۰۰۲)، “موغول دؤلتی”، تورکلر، یئنی تورکیه یایینلاری، آنکارا.

آلینگه، قورد (1967)، “موغول قانونلاری”، (چئویرن جوشقون ‹«اوق)، آنکارا اونیورسیته‌سی حقوق فاکولته‌سی یایینلاری، آنکارا.

اؤگل، بهاءالدین (۱۹۸۲)، ‌”تورکلرده دؤلت آنلاییشی: ۱۳-جو یوز ایل سونلارینا قدر”، آنکارا.

بزر، قولای (۲۰۰۳)، “بغدادا اشغالین و ییخیمین دانیسکاسینی موغوللار اؤیرتمیشدی”، حریّت تاریخی (ادیتؤر: مراد بارداقچی)، ایستانبول.

تمیر، احمد (۱۹۴۸)، “موغوللارین گیزلی تاریخی”، تورک تاریخ قورومو یایینلاری، آنکارا.

تمیر، احمد (۱۹۹۲)، “تورک موغول ایمپراتورلوغو و داوامی”، تورک دونیاسی ال کیتابی، 1-جی جیلد، آنکارا.

تمیر، احمد (۲۰۰۲ )، “موغول (ویا تورک-موغول) خانلیغی”، تورکلر، یئنی تورکیه یایینلاری، آنکارا.

توغان، آ. زکی ولیدی (۱۹۴۶)، “عمومی تورک تاریخینه گیریش”، 1-جی جیلد: ان اسکی دؤنملردن 16-جی عصره قدر، ایستانبول.

توغان، ایسنبیکه (۲۰۰۲)، “چنگیز خان و موغوللار”، تورکلر، یئنی تورکیه یایینلاری، آنکارا.

روکس، ژان پاول (1998)، “تورکلرین و موغوللارین اسکی دینی”، (چئویرن آیقوت قازانجیگیل)، ایستانبول.

ساعاتچی، صبحی (۲۰۰۳)، “تاریخدن گونوموزه عراق تورکمنلری”، ایستانبول.

قوشچو، عایشه اردم (۲۰۰۲)، “ایلخانلی دؤلتی‌نین قورولوشو و مملوکلرله ایلک تماسی”، تورکلر، یئنی تورکیه یایینلاری، آنکارا.

لوئیس، برنارد (1988)، “اسماعیلیلر”، اسلام آنسیکلوپدیسی، جیلد 2\5، ایستانبول.

مینورسکی، و. (۱۹۸۸)، “ماراغا”، اسلام آنسیکلوپدیسی، جیلد ۷، ایستانبول.

یووالی، عبدالقادر (۱۹۹۸)، “هولاکو”، اسلام آنسیکلوپدیسی، جیلد ۱۸، ایستانبول.

ییلدیریم، دورسون (۲۰۰۰)، “(ارگنه‌کون) – (ارکین‌کون) مو؟”، تورک دیلی آراشدیرمالاری ایللیگی- بلله‌تن، 1997، آنکارا.

BOYLE, J.A. (1968), History of Iran. Volume 5 The Saljuq and Mongol Periods. s. 365 Cambridge.

BROWNE, Edward G. (1920), A History of Persian Literature Under Tartar Dominion (1265-1502). s. 11 Cambridge.

MORGAN, David (1986), “The Great Yasa of Chingiz Khan and Mongol Law in

RYPKA, Jan (1968), History of Iranian Literature. s. 247 Dordrecht‌.

SPULER, Bertold (1992), “Central Asia in the Mongol and Timurid Periods”, ENCYCLOP_DIA IRANICA Volume: V.. Costa Mesa, California.

the Ilkhanate” Bulletin of the School of Oriental & African Studies (49), Londra.