Cihangir KARİNİ (KIZILÖZEN) 11-1

ÖZET: Cihangir KARİNİ (KIZILÖZEN), “Türk-Fars Dil İlişkileri: Farscada Yiyelik Eklerinin İşlenimi”, Varlıq: Üç Aylıq Türk Dili, Edebiyatı ve Kültürü Dergisi, İkinci Dönem, Sayı: 11 (Bahar 2018/1397), ss. 23-37.

Dil aileleri sahib olduqları söz dağarcıqlarının yanı sıra tipolojik özellikleriyle de birbirlerinden ayrılmaqdadırlar. Bu bağlamda Türkceni Hind–Avrupa dillerinden ayıran tipolojik özelliklerden biri Türkcede yiyelik eklerinin işledilmesidir. Bir Hind–Avrupa dili olaraq nitelendirilen Yéni Farscada da Türkcede olduğu kimi yiyelik ekleri işledilmekdedir. Yéni Farscada yiyelik eklerinin işledilmesi, Farscanın aid olduğu dil ailesinin tipolojik yapısına ayqırı bir durumudur. Bu nedenle Eski ve Yéni Hind–Avrupa dillerinin yiyelik durumları ard zamanlı ve éş zamanlı yöntemle ele alınaraq Yéni Farscada yiyelik eklerinin işlenimine açıqlıq getirilmeye çalışılmışdır. Bu doğrultuda Eski Hind-Avrupa dillerinden Latin, Sanskrit, Avesta, Eski Fars, Orta Fars ve Soğd dillerinin yiyelik durumu incelendi. İnceleme sonunda söz qonusu dillerin héç birinde yiyelik eklerine rastlanmadı. Örnekleme yöntemiyle yéni Avrupa dillerinden İngilizce ve Ruscanın yiyelik durumu deyerlendirilmişdir. İngilizce ve Ruscada da yiyelik eklerinin işledilmediyi görülmüşdür. Ayrıca yiyelik eklerinin yazı geleneyi olmayan İranî dillerden Farscaya bulaşabileceyi düşünülmüşdür. Bu nedenle Yéni İranî dillerden Beluç, Tat, Talış ve Gilek dillerinin yiyelik durumu mercek altına alındı. Söz qonusu İranî dillerde de yiyelik eklerinin işledilmediyini gördük. İncelememizde Yéni Farsca dışında Hind-Avrupa dillerinin héç birinde yiyelik eklerinin işledilmediyi ortaya çıxmışdır. Yéni Farscada işledilen bu yiyelik ekleri, Ye’ni Farscanın başlanğıcından étibaren görülmekdedir. Yéni Farscada işledilen yiyelik eklerinin böyük bir olasılıqla Türkcenin étkisiyle gelişdiyini düşünmekdeyik. Ancak yéne de yapı baxımında her iki dilin qarşılaşdırılması sonucu kesin bir hökme varmaq mümkün olacaqdır.

Açar Sözler: Türk – Fars dil ilişkisi, Yéni Farsca yiyelik ekleri, Türkce – Farsca yiyelik ekleri, Türk – Fars dilleri arasında yapısal
benzerlikler.

ABSTRACT: Cihangir KARINI (KIZILÖZEN), “Turkish-Persian Linguistic Relationships: The Use Of Possessive Suffixes In Persian”, Varliq: Quarterly Journal of Turkish Language, Literature and Culture, Second Period, Issue: 11 (Spring 2018/1397), ss. 23-37.

Beside the vocabulary they have, language families, also dissociate by typological features. In this context, one of the typological features that separate Turkish language from the Indo-European languages is the use of possessive suffixes in Turkish. In New Persian, which is qualified as an Indo-European language, possessive suffixes are also used. The use of possessive suffixes in New Persian is contrary to the typological structure of the language family that Persian belongs to. For this reason, by addressing the possessive cases of both Old and New Indo-European languages by diachronic and simultaneous methods, we tried to clarify the use of possessive suffixes in New Persian. Accordingly, the possessive cases of Old Indo-European languages; Latin, Sanskrit, Avestan, Old Persian, Middle Persian, and Sogdian, were studied. At the end of the study, possessive suffixes were not found in any of the so called languages. Moreover, the possessive cases of English and Russian, which are part of the new European languages, were assessed. And it is observed that possessive suffixes are not used in English and Russian as well. In addition, it was considered that possessive suffixes may have been transmitted into Persian from Iranian languages that do not have a writing tradition. Therefore, the possessive cases of the New Iranian Languages; Baloch, Tat, Talysh, and Gaelic, were examined. We observed that possessive suffixes were not used in the so-called Iranian languages too. It is appeared in our study that possessive suffixes are not used in any of the Indo-European languages except of New Persian. These possessive suffixes that are used in New Persian are seen since the beginning of New Persian. We think that the use of possessive suffixes in New Persian has developed with the influence of Turkish language. Nonetheless, comparing both languages in terms of structure will determine an absolute predication.

Key Words: Relationship between Turkish and Persian, Possessive suffixes in New Persian, Structural similarities between Persian and Turkish.

چکیده: جهانگیر کرینی (قیزیل‌اؤزن)، “روابط زبانی ترکی- فارسی: کاربرد پسوندهای ملکی در زبان فارسی”، وارلیق: فصلنامه زبان، ادبیات و فرهنگ ترکی، دوره دوم، شماره 11 (بهار 1397/2018)، صص. 37-23.

خانواده‌های زبانی علاوه بر ذخایر لغوی، از نظر ویژگی‌های تیپولوژیک نیز از یکدیگر متمایز می‌شوند. یکی از تفاوت‌های تیپولوژیک میان زبان ترکی و زبان‌های هند- اروپایی، در کاربرد پسوندهای ملکی نمایان می‌شود. در زبان فارسی نوین نیز که یکی از زبان‌های هند- اروپایی شمرده می‌شود، پسوندهای ملکی همانند زبان ترکی بکار برده می‌شود. کاربرد پسوندهای ملکی در زبان فارسی، در مغایرت با ساختار تیپولوژیک خانواده زبانی هند- اروپایی قرار دارد. از این رو در این مقاله تلاش گردیده با استفاده از روش‌های همزمانی و درزمانی کاربرد پسوندهای ملکی در فارسی نوین روشن‌تر شود. در همین راستا، وضعیت پسوندهای ملکی در زبان‌های لاتین، سانسکریت، اوستا، فارسی باستان، فارسی میانه و سغدی به عنوان زبان‌های هند- اروپایی باستانی مورد بررسی قرار گرفت. در پایان بررسی‌ها در هیچ یک از زبان‌های مذکور پسوند ملکی مشاهده نشد. همچنین با استفاده از روش نمونه‌برداری، وضعیت پسوند ملکی در انگلیسی و روسی به عنوان زبان‌های نوین اروپایی مورد مطالعه قرار گرفت و مشخص گردید که در هیچ یک از این دو زبان، پسوند ملکی بکار برده نمی‌شود. در نتیجه چنین استنباط گردیده که ممکن است پسوندهای ملکی از طریق زبان‌های ایرانیِ غیرنوشتاری وارد فارسی شده باشد. بنابراین وضعیت پسوندهای ملکی در بلوچی، تاتی، طالشی و گیلکی به عنوان زبان‌های نوین ایرانی مطالعه گردید. اما در این زبان‌ها نیز پسوند ملکی مشاهده نشد. تحقیقات نشان داد که پسوند ملکی به غیر از فارسی در هیچکدام از زبان‌های هند- اروپایی کاربرد ندارد. این در حالیست که پسوند ملکی در فارسی نوین از همان ابتدای زبان فارسی مشاهده می‌شود. تصور ما بر این است که پسوندهای ملکی موجود در زبان فارسی، به احتمال زیاد تحت تأثیر زبان ترکی به وجود آمده است. با این حال، برای دادن حکم قطعی، مقایسه ساختار زبانی هر دو زبان ضروری می‌باشد.

کلیدواژه‌ها: رابطه زبانی ترکی –فارسی، پسوندهای ملکی فارسی نوین، پسوندهای ملکی ترکی- فارسی، تشابهات ساختاری میان زبان‌های ترکی- فارسی.

قایناق

احمدی گیوی، حسن؛ انوری، حسن (2000)، دستور زبان فارسی، فاطمی یایینلاری، تهران.

ارجیلاسون، احمد بیجان (2011)، تورک دیلی تاریخی، آقچاغ یایینلاری، آنکارا.

ارگین، محرم (2001)، تورک دیل بیلگیسی، بایراق یایینلاری، ایستانبول.

اورانسکی، یوسیف میخائیلوویچ (1999)، زبانهای ایرانی، (فارسجایا چئویرن: علی اشرف صادقی)، نشر سخن، تهران.

اؤکتم، فیلیز (2006)، اویغولامالی لاتین دیلی، مولتی لینقوئال یایینلاری، ایستانبول.

پور هادی، مسعود (2008)، زبان گیلکی، نشر فرهنگ ایلیا، رشت.

خانلری، پرویز ناتل (1998)، تاریخ زبان فارسی، جیلد: 1، فردوس یایینلاری، تهران.

خانلری، پرویز ناتل (1998)، تاریخ زبان فارسی، جیلد: 2، فردوس یایینلاری، تهران.

خانلری، پرویز ناتل (1998)، تاریخ زبان فارسی، جیلد: 3، فردوس یایینلاری، تهران.

درایر، متیو (2013)، http://wals.info/chapter/57.

رضایتی، محرّم (2011)، زبان طالشی، نشر فرهنگ ایلیا، رشت.

سبزعلی‌پور، جهاندوست (2010)، زبان تاتی، نشر فرهنگ ایلیا، رشت.

شارپ، رلف نورمن (2003)، فرمانهای شاهنشاهان هخامنشی، نشر پازینه، تهران.

میر فخرایی، مهشید (2003)، بغان یسن، نشر پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران.

یوهانسون، لارس (2007)، تورکجه دیل ایلیشکیلرینده یاپیسال ائتکنلر، (چئویرن: نورالدین دمیر)، تورک دیل قورومو یایینلاری، آنکارا.

GERSHEVİTCH, İlya (1961), A Grammar Of Manichean Sogdian, Oxford.

JACKSON, A.V. Williams (1892), A Avesta Grammar in Comparison With Sanskrit, Stuttgart.

JOHNSON, Edvin Lee (1917), Historical Grammar Of The Ancient Persian Language, American Book Company, New York.

KARANJIA, Ramiyar Parvez (2005), Teach Yourself avesta Language, YY.

ROGOVA, N. V. (1999), Yazıki mira, iranskie yazıki. II severo-zapadnıe iranskie yazıki, İndarik Yayınları, Moskova.

SKJAERVO, Prodos Oktor (2008), İntroduction To Pahlavi, Cambridge, Mass.